Erik Bye (1926–2004), velkjend frå fjernsyn, underhaldning og offentleg debatt, var ein moderne rettferdsmakar. Med akademisk utdanning frå USA og journalistisk praksis frå England laga han frå 1958 norske TV-program som fokuserte på mørklagde tilhøve hjå oss, ikkje minst handsaminga av utesiglarane.

Han var òg ein utøvar av visa, både som songar, tekstforfattar og komponist, og han gav ut fleire visebøker. Den første kom i 1963: Venners viser og egne vers, der han presenterer 52 tekstar, frå «Rolandskvadet» til vers av Hans Børli. Åtte av songane stod han sjølv for – «Skomværvalsen» og «Anna Lovinda» er av dei mest kjende.

«Gå til Onkel» er kan hende den første norskdikta calypsoteksten vi har, denne musikkforma frå Trinidad som vart verdskjend med «Banana Boat Song», der Harry Belafonte i 1956 lanserte det som vart nordmannen Fleksnes’ kallerop mange år seinare: «Day-o! Day-o!», med framhaldet: «Day light come and me wan’ go home» – altså båtsjauarar som lempa bananar heile natta.

Calypso tok ofte form som lokale protesttekstar – òg i «Drinking Rum and Coca-Cola» frå 1945, som handlar om kjønnshandel: «Both mother and daughter/ workin’ for the Yankee dollar.» Musikken oppstod i det karibiske samfunnet og utvikla seg sidan i sørstatane i USA, påverka av fransk kreolkultur, arbeidssongane til slavane, New Orelans-jazz og tolvtaktarblues. I Norden vart han ofte lyft ut av den mørke bakgrunnen – som i Olle Adolphsons «En glad calypso om våren».

Er Erik Byes calypsotekst ein humoreske? Så er det sosiale likevel til stades. «Onkel» er slang for pantelånar. Ein sjømann går i land i San Francisco «som ein gullfisk», og endar opp med å stampe gebisset sitt av gull.

JAN ERIK VOLD