Litteratur

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Det finst ikkje noko tilfeldig ved at Fløgstad (73) har fletta inn dikt som kan syngjast i så mange av romanane sine. Utan dei ville desse bøkene mista noko av krafta dei har. Det gjeld især dei tre romanane som er mest «gjennomsyra av vers» – Dalen Portland, Fyr og flamme og Grand Manila. Forfattaren forklarar dette med at gjennom lyrikken og den bundne forma kan han vere kjenslevar på ein måte han ikkje like godt får fram i prosaen. Det er difor figurar som Laksevåg-rockaren Perry Moatræ og andre stundom formulerer seg på vers.

At det skal ha blitt mindre songlyrikk i romanane dei seinare åra, vil ikkje Fløgstad vere med på. Rett nok fann han ikkje Grense Jakobselv (2009) eigna for slike innslag, men både Nordaustpassasjen (2012) og Magdalenafjorden (2014) inneheld songlyrikk. Og skulle det ha blitt færre av versa, kom ikkje det av noko medvite val frå forfattaren si side.

– Eg diktar, om ikkje regelbunde, så i det minste nokolunde jamleg. Songtekstar har eg skrive frå debutsamlinga mi i 1968 og fram til i dag. Du finn dei i romanane, reisebøkene og jamvel i bedriftssoga Arbeidets lys.

Om lag 40 dikt

Sandharpesongar inneheld om lag 40 dikt frå nesten heile forfattarskapen. Lars Klevstrand har skrive ut notar og besifring, slik at dette er blitt ei skikkeleg songbok. Med det nyskrivne titteldiktet tenkte forfattaren på Tom Roger Aadland då han skreiv. Og låtskrivaren og vokalisten trong ikkje meir enn ei natt før han svara med «ein fengjande melodi», fortel visediktaren.

Han er stolt over alle som har skrive musikk til dikta hans, og dei mange framifrå musikarane han har fått samarbeide med på scenar over heile landet. Især gjeld dette eminente instrumentalistar som Stian Carstensen og Per Arne Glorvigen, men lista inneheld ei rad andre dyktige musikarar og tonesetjarar. Med slike karar i ryggen har Fløgstad våga seg fram på scenen. Somme tider har det gått fint, somme tider strålande og somme tider slik at han berre har vilja søkke i jorda.

Scenetilværet har jamvel gitt diktaren mot til å utsetje seg for det utenkjelege: i mars dansa han sin eigen roman Magdalenafjorden i Dansens Hus i Oslo. Ei tolv minutts soloframsyning. Det hadde seg slik at Fløgstad las opp på litteraturfestivalen i Bø i Telemark. Ein koreograf i salen festa seg ved dei rytmiske rørslene til opplesaren og kontakta han med tanke på å få han til framføre ein tekst etter eige val.

– Fem fulle framsyningar på Dansens Hus, kjem det med ikkje liten byrgskap. Suksessen skal gjentakast på Litteraturfestivalen på Lillehammer.

Song til fysisk arbeid

– Det heng saman med songboka, for det var frå henne eg las då eg blei «oppdaga».

Sandharpe var ein meir eller mindre finmaska reiskap som ein nytta til å skilje fin frå grov sand. Når sanden vart kasta med stor kraft mot gitteret av ståltrådar, song det i harpa.

– Og så er ordet så vakkert, både fonetisk og elles, og dertil eit instrument som kan gjerast metaforisk.

– Dette er ein høgsong til det fysiske arbeidet?

– Først og fremst det. Dette har å gjere med det eg kallar arbeidaretosen – etikken, vanane og det kroppslege uttrykket – som heng saman med det fysiske arbeidet. Så har eg tenkt at det er ikkje så mange i den skrivande klassen som har tette erfaringar med dette. Det kan både gi glede og vere eit politisk poeng å minne om kvar ein del av diktinga skriv seg frå.

– I titteldiktet er det tale om forsoning. Det har ikkje vore vanleg å sjå i Fløgstad-tekstar?

– Det har eg gløymt ut. Men eg blir ikkje skremt av det!

Fløgstad sjekkar teksten før han held fram.

– Eg har høyrt det ordet brukt på ein måte eg har forsona meg med. Romanen Grand Manila har nokon kalla ei forsona utgåve av Fyr og flamme og Dalen Portland. Eg hadde tenkt, før eg skreiv Grand Manila på 2000-talet, at eg hadde brukt det stoffet eg hadde om Sauda. Men så kom det opp igjen via Union Carbide, Bopal-katastrofen og ei reise til India. Det blei til ein roman som knytte seg til dei to andre. Det er noko med alder og avstand… Dei tre titlane er dessutan bundne saman av ein felles rytmikk, som ein liten haiku i seg sjølv.

I forordet til songboka skriv Fløgstad at far hans gav han «eit nært og inderleg og ikkje ukomplisert forhold til uslåelege songwriters som Aasen, Blix og Vinje». Han ser det som «ein utruleg arv» at nynorskklassikken inneheld slike versemeistrar. Men då han debuterte, opplevde han den frilyndte og nynorske arven som noko kvelande.

– Det opna ikkje for verda slik ein ungdom på sekstitalet ville at verda skulle opne seg. Det var fint å skulle knyte fellesskap, men eit eller anna i denne kulturen stengde. Her er kanskje ordet forsoning på sin plass igjen.

Eg måtte gå via barokken og modernismen for å forsone meg med denne arven og ta innover meg kor flott alt dette eigentleg er.

– Du vier ein stor del av forordet ditt til latinamerikansk song og musikk. Kor sterkt er songane dine prega av impulsar derifrå?

– I stor grad. Den latinamerikanske boleroen svever i bakgrunnen. Så er det òg slik at den populærmusikken vi voks opp med, inneheldt masse element frå boleroen. Den kanskje mest boleroaktige songen i samlinga, «Indre strøk», har ei oppbygging som minner om popmusikalske taktar som vi kjenner frå dansen på ungdomshusa for nokre tiår sidan.

Vil arbeide i varmen

Songane i boka er i hovudsak presenterte kronologisk. På spørsmål om han sjølv ser ei utvikling, nøler Fløgstad.

– Ikkje veldig stor. «Sandharpesong» kunne truleg stått i Dalen Portland, og songar frå den romanen kunne eg like gjerne ha skrive i dag. Men det kom eit brot etter at eg debuterte som modernistisk sentrallyrikar med samlinga Valfart – med stor avstand til den tradisjonelle versekunsten. Eg fann ut at eg fekk betre til å skrive vers i ei anna form, ofte med eit anna innhald enn den seinsymbolistiske sentrallyrikken. Eit gjennombrot for meg kom då eg las den engelske lyrikaren Toni Harrison, som eg har omsett litt av, og som eg kjenner. Han har brukt klassisk metrum til å skildre arbeidarklasseoppvekst i Leeds og politiske tema. Med slike ideal har eg etter syttitalet dyrka versekunsten.

Fleire av songane i boka har forfattaren kommentert, med biografiske eller andre opplysningar. Her går det til dømes fram at dei fleste songane i Dalen Portland er skrivne under ei reise i Latin-Amerika i 1975–76. Då var han alt godt i gang med romanen som vann Nordisk råds litteraturpris.

– Eg har alltid likt å arbeide i varmen. På eit billeg hotell, der eg kan sitje i shorts og med berr overkropp og med suset frå gata i bakgrunnen.

– Kven av dei mange komponistane «dine» tykkjer du best har fanga stemninga i stoffet?

– Dei har fanga ulike tonar, og eg verken kan eller vil rangere dei. Eg er berre glad for at så mange av songane mine blir nytta, og at så mange ulike komponistar har vilja setje tone til dei. Det kjenner eg som ein stor kompliment.

– Somme songar, som «Svev» og «Stå med glans», har inspirert heile fem–seks tonesetjarar. Men resultata verkar svært ulike. Kva fortel det deg?

– Det overraskar meg ikkje. Dei musikalske fortolkingsmoglegheitene er uendelege.