Diktaren Jan Jakob Tønseth, den lærde alvorsmannen, den tagale humoristen, er død, 71 år gamal. Det er ikkje tragisk, men det er jævlig trist – og dette er hans eigne ord, i diktet «Ars vivendi» frå diktsamlinga Muntre dødsdikt: Alt med meg blir borte – «og det er det som er så jævlig trist». Det låg vel i tittelen som eit omen at Muntre dødsdikt frå 2015 vart den siste diktsamlinga hans. Året før hadde han fått diagnosen som kunne lesast som ein dødsdom, og den tok han ordrett med i eit anna dikt: «Mamma carcinum cum met. (skjelett)». Latinen løynde ingenting for den språkmektige pasienten, han visste frå før at «en dag, en time er det over uansett». Merk at det rimar.

Jan Jakob Tønseth var makelaus som lyrikar. Han dikta helst i sonettform, som dei store forgjengarane Baudelaire og Nerval. Diktaren Emil Boyson såg på den 24 år unge debutanten i 1971 som «den sterkaste debut i norsk poesi sidan Claes Gill». Tønseth var høgt heva over den gjengse modernismen, slik han òg var framand for tidsånda under seinkapitalismen i det såkalla forbrukarsamfunnet og like fjern frå venstresidas ideologiske materialisme. Poesien var for han ein motstandskamp, dømd til nederlag i heroisk resignasjon. Han er noko så sjeldan i vår tid som ein metafysisk diktar.

Dei tre romanane om Hilmar Iversen, som må seiast å vere Tønseths store publikumssuksess, handlar òg om nederlag – i krig, politikk og kjærleik. Ein typisk tittel er Resignasjon og portvin. I denne trilogien og i novellesamlinga Von Aschenbachs fristelse skapte Tønseth ein stilisert gammalmodig prosa som plasserer teksten i samtida for handlinga. Det er meisterleg gjort. I den lyriske diktinga nyttar han eit sobert klassisk riksmål, når han då ikkje, som i den siste samlinga, slepper laus den arkaiserande trongen i seg og blandar inversjonar og liturgisk språk med brotstykke av wergelandske dødsdikt. Det er ein avansert galgenhumor i desse dikta, eit slags underfundig alvor, som nokon har kalla det.

Jan Jakob Tønseth hadde sans for humor, han har jamvel skrive ein apokryf biografi om humoristen Kjell Aukrust. Ikkje alle veit at han òg var ein habil langdistanseløpar. Han sprang ikkje for å vinne laurbærkransen, men truleg for å vinne over seg sjølv. Han var ein lærd mann og ein gåverik attdiktar av framand lyrikk i klassiske verseformer, med ein hugnad for surrealismen som einaste tributt til det moderne. Av prosa omsette han mellom anna den spanske grublaren Miguel de Unamuno og ein tobinds roman av Jean-Paul Sartre. Innsiktsfulle essay om dikting og liv skreiv han fleire av.

Jan Jakob Tønseth vart fødd i Oslo og budde all si vaksentid på Sagene, dei siste åra som enkjemann etter Grete Moen, som døydde altfor tidleg, med to born som no er vaksne, og ein stor katt som heiter Sanssouci. Mange venner minnest Jan Jakob med glede og sorg.

Tom Lotherington