Kunst

Sjur Haga Bringeland

sjurhabring@gmail.com

Verket som Nasjonalmuseet førre veke sikra seg for 4,1 millionar kroner under auksjonen frå Blomqvist kunsthandel i Oslo, syner den då knapt 23 år gamle kunstnaren Hans Gude som eit bråmodent talent: Heilskapen i komposisjonen er sikker og gjennomført, og fargevalørar og penselstrøk er av ypparste kvalitet. Dei klåre detaljane, det livfulle skuggespelet og perspektivet syner at opphavsmannen rådde over alle verkemidla i målarkunsten.

Truleg har ikkje måleriet vore utstilt offentleg sidan det blei måla i 1848, sannsynlegvis i Tyskland, der det hamna i privat eige under namnet «Norwegische Landschaft». Dette var same året som Gude saman med Adolph Tidemand måla det mest kjende måleriet sitt, «Brudeferden i Hardanger».

Sidan 1930-åra har verket vore i Oslo, også der i privat eige. Inntil nyleg var det ukjent jamvel for vår fremste Gude-ekspert, Frode Haverkamp. Det var han som vurderte verket for Blomqvist før auksjonen. Han fekk studera det på nært hald – attpåtil heime i si eiga stove – og er imponert over både den kunstnarlege kvaliteten og den framifrå bevaringstilstanden.

Strålande sommarvêr

– Haverkamp, kva er det me ser på biletet?

– Eit norsk landskap inst i ein fjordarm ligg framføre oss. Frå vatnet stig bratte fjell med ein bre i midten. Som hovudmotiv i mellomgrunnen ligg lafta trebygningar mellom svære kampesteinar, med eit frodig bjørketre i sentrum. Der er nokre åkerlappar og i forgrunnen ein liten grasbakke.

I steinsetjinga mellom husa kjem ei ungjente i bunad med eit jentebarn mot oss. I skuggen under steinen ved åkerlappen sit tre personar, fortel Haverkamp.

– Ved stranda ligg to robåtar. Karen til høgre auser båten. Eller gjer han i stand nokre fiskereiskapar? Dette er midt på føremiddagen i strålande sommarvêr. Nokre godvêrsskyer teiknar seg vakkert av mot den blå himmelen.

Dårleg start

Kven var så denne kunstnaren, og kva var livssituasjonen hans då han måla biletet? Embetsmannssonen Hans Fredrik Gude var fødd i Kristiania i 1825. Det var den kunstkyndige Johan Sebastian Welhaven som oppmoda han om å reisa til Tyskland, endåtil før avlagd examen artium. Til Düsseldorf kom han med tanke på å bli historiemålar; dette var den gjævaste disiplinen i målarkunsten den gongen.

Byrjinga var ein flause, fortel Haverkamp. På akademiet fekk han ei teikning av ein romersk villa som han skulle kopiera. Men, som han skreiv seinare: «Eg hadde aldri vore i Italia, eg hadde aldri sett ein romersk villa og eg mistydde det heile.» Kommentaren til læraren var drepande: «Dra attende til Noreg, du, venen min, og fullfør skulen medan det framleis er tid.»

«Luftdoktoren»

Kunstakademiet i Düsseldorf blei rekna som det mest moderne i Tyskland den gongen. Her blei det nemleg undervist i landskaps- og folkelivsmåling, disiplinar som før hadde hatt låg status, men som i tråd med romantikken no blei oppvurderte. Og det var landskapsmåleriet han gjorde til sin spesialitet.

– I 1848 hadde Gude alt nokre år bak seg som student, og han blei sett på som den mest gåverike i sitt kull ved akademiet. Året før var han jamvel blitt hjelpelærar i landskapsmåleriklassen, og sjølv om det ikkje var ei formell stilling – professor i Düsseldorf blei han ikkje før i 1854 – var det stor stas for den unge kunstnaren. Særleg akta var han for dei spektakulære framstillingane av atmosfæren. Sidan han hjelpte andre målarar med dette, gav dei han aukenamnet «Der Luftdoktor».

«Erindringens kunst»

Typisk for Gude-måleriet frå Balestrand er at det ikkje er ei nøyaktig attgjeving av landskapet. Verk som dette blei til på grunnlag av skisser han laga på staden, og i atelieret i Tyskland komponerte han så skisseelementa saman til ein harmonisk og avstemt heilskap. Fjella er blitt litt brattare, breen litt mektigare og skyene litt meir pittoreske. Det er altså ikkje eit augneblinksbilete Gude gjev oss, slikt til dømes dei engelske friluftsmålarane dreiv med. Det er «en erindrigens kunst» han demonstrer.

Haverkamp fortel at Gude i eit muntert brev til Peter Christen Asbjørnsen frå 1854 røper denne eklektiske måten å komponera bilete på: «Det nye er da at jeg maler et Høifjeldsbillede fra Qvinherredskanten eller borte mod Moranger, jeg veed ikke rigtig hvor, for jeg var ikke der, det vil sige, jeg var baade i Qvinherred og i Moranger, men jeg saa det ikke nogetsteds der...»