Litteratur

Randi Jåstad

randijaa@gmail.com

I 1960-åra var The University of Washington i Seattle eit av dei få studiestadene i USA med skandinavisk avdeling. Hanson er fjerde generasjon norskamerikanar, men kunne ikkje norsk før ho byrja studera i Seattle. I 1966 tok ho eitt semester norsk på universitetet i Oslo og lærte i tillegg noko norsk frå slektningar i Noreg.

– Eg bestemte meg for å ta norsk som hovudfag, og då lærte eg naturlegvis bokmål, men eg måtte òg lesa nynorsk litteratur. Spesielt Tarjei Vesaas gjorde sterkt inntrykk på meg, seier Hanson.

Tilfeldigvis kom ho over to artiklar i Syn og Segn frå 1972 som handla om forfattarskapen til Olav H. Hauge – ein heilt ukjend diktar for henne.

– «Ljåen», «Sleggja» og «Sagi» var dei første Hauge-dikta eg las. Desse nære, konkrete og opne dikta vekte barndomsminne om ein far som brukte ljå.

Det at ein norsk diktar skreiv om kinesiske diktarar på ein kvardagsleg og intim måte, slik som i «Kvardag» og «T’ao Ch’ien», gjorde òg inntrykk på henne.

– Dei korte dikta frå Dropar i austavind (1966) fekk meg til å gå vidare inn i diktunivers til Hauge. Eg visste det kom til å krevja tolmod, spesielt sidan eg ikkje hadde norsk som morsmål, men det var ei spanande utfordring.

Etter fem år, i 1978, disputerte ho med avhandlinga Nature Imagery in Olav H. Hauge’s poetry, der ho går systematisk inn i konkret og metaforisk biletbruk. Hanson vart den første som fullførte ein doktorgradsavhandling om Hauge.

Liv og dikting

Hanson er ikkje tilhengjar av å bruka berre éin metode når ein arbeider med dikt. Den historisk-biografiske metoden der forskarane studerer tekstane ut frå det som skjer i livet til diktaren, synest ho fungerer avgrensande.

– Eg fekk høyra at Hauge hadde vore psykisk sjuk i periodar før eg møtte han i 1973. Dette ville eg helst ikkje vita noko særleg om, det var hans private historie. Dessutan ville eg ikkje at sjukdomshistoria hans skulle snevra inn mi tolking av dikta.

Difor spurde ho aldri Hauge om sjukdomen hans.

– Men då eg skulle skriva ein lengre artikkel om Hauge for Dictionary of Literary Biography for tjue år sidan, kom eg over diktet «Kongro» frå Under bergfallet (1951). Då kunne eg ana noko om kor skjørt livet kan vera:

Har du sett kongroi svinga

i tråden

yver svarte elvedjuvet

– svinga i vind

etter den tunne

skrøpelege tråden,

spinnande seg

ned og ned?

Sjølv har ho hatt nytte av teoriane til den franske litteraturvitaren og filosofen Gaston Bachelard (1884–1962). Han la vekt på elementa jord, eld, luft og vatn som basis for fantasi og draum.

– Hauge fekk inspirasjon frå og trengde inn i elementa, seier ho.

– I dikta hans finst ofte konfliktar mellom elementa, til dømes mellom berg og elv. Elvemotivet er ei kreativ stemme, medan bergmotivet gjerne kan stå for det einsame eller det harde og ugjennomtrengelege. Landskapsdikta skaper poetiske draumelandskap som endrar seg med årstidene og i møte med ulike menneske.

Personleg kontakt

Hanson hadde god kontakt med Olav Hauge, og ho vart venninne med kona hans, Bodil Cappelen.Kort tid etter at Hauge døydde, kom enkja på vitjing til Hanson i Washington, og dei to kvinnene har framleis kontakt. I 1973 kom Hanson for første gong på besøk til Hauge på Rossvoll i Ulvik. I bagasjen hadde ho spørsmål i samband med avhandlinga si, men ho kom ikkje til orde. Bandopptakaren kom ikkje opp or reiseveska. I timevis gjekk Hauge att og fram på golvet og heldt lange, lærde foredrag om alt frå Håvamål til amerikansk poesi. Hanson hadde tinga seg rom på Brakanes hotell, men då det leid på natta, sa Hauge: «Eg har ei seng oppe. Var senga brei nok til Jan Erik Vold og kjærasten, er ho vel brei nok til deg òg?» Seinare overnatta Hanson alltid på Rossvoll når ho var i Ulvik.

Hauge og Hanson brevveksla i mange år. Kort tid etter at Hanson var ferdig med avhandlinga si, prøvde ho å få eit amerikansk forlag som gav ut diktarbiografiar, til å gje ut ei bok om Hauge, men den norske diktaren var ikkje godt nok kjend i Amerika på den tida. Derimot vonar ho no å nå ut til amerikanske lesarar med boka RIT.

Medan ho arbeidde med avhandlinga, prøvde ho å omsetja Hauge-dikt. Det var ein måte å trengja djupt inn i dikta på, og ho sende dei engelske versjonane sine til Hauge for å få kommentarar.

– Hauge var så finsleg at han aldri sa rett fram at noko av omsetjinga mi var feil, og han hjelpte meg alltid eit steg vidare:

«Kjære Katherine Hanson,

Ja, her sender eg umsetjingane dine attende. Du bad meg retta på dei grovste mistaki. No, noko grove mistak kan eg ikkje sjå du har gjort; i tri dikt (Bak einsemds berg, No syng det atter, Soga um Chu Yuan) har du snutt litt på nokre setningar. Dei ser du eg har retta. Sidan eg no skulde saumfara det du hadde gjort, har eg sett eit ord her og kvar; det er ikkje meint som retting, men du kan no tenkja etter um det kan vera noko i framleggi mine.» (Brev frå Hauge 9. september 1980.)

– Det lydlege i poesien til Hauge er vanskeleg å omsetja. Den distinkte kvaliteten i vokalane og diftongane i det nynorske språket hans er nesten uråd å gjenskapa på engelsk, seier Hanson.

Ho byrjar med enkle ord og vendingar, som ho set opp som skjelett for diktet. Deretter lyttar ho etter rytmen som ho kallar «diktets musikk», og prøver seg fram med ulikt trykk på forskjellige ord. Å finna ord og uttrykk på engelsk som får fram alle nyansane og kjensleuttrykka i den norske teksten, synest ho er vanskeleg.

Ulike dikt til ulike høve

Spesielle favorittdikt har ikkje Hanson – det finst eit breitt spekter ho med ujamne mellomrom kjem tilbake til.

– «Song, trø lett på hjarta mitt» vert eg aldri ferdig med. Hauge har teke meg til stader i min eigen hug der eg ikkje hadde kome på eiga hand. Stemning og situasjon bestemmer kva dikt som dukkar opp i medvitet mitt.

«Song, trø lett på hjarta mitt» frå På Ørnetuva (1961):

Song, trø lett på hjarta mitt,

trø lett som klokkelyng på søkkjemyr,

som fugl på nattgamal is.

Bryt du skorpa til kvida,

druknar du, song.

Etter kvart har Hanson lært seg flytande norsk. Framleis les ho norsk litteratur og praktiserer språket skriftleg i brevveksling med nordmenn, men ho får lite bruk for det munnlege i heimbyen sin.

Saman med Reidun Horvei og Inger Kristine Riber planlegg Hanson no å få Hauge-framsyninga RIT over til Amerika. Å presentera biletbruk og tematikk for eit amerikansk publikum som ikkje kjenner Hauge, vert utfordrande. Dikta skal resiterast og syngjast på norsk – også i USA.