Det stod i avisa at Jon Fosse hadde donert privatarkivet sitt til Nasjonalbiblioteket. Til no hadde det vore oppbevart i Ivar Aasen-tunet, heitte det. Oppbevart? Oppbevart som i oppbevaringsboks på Bergen stasjon?

Ideen kom frå dramaturg Ola E. Bø ved Det Norske Teatret i 2002. Som romanforfattar hadde Jon Fosse slått gjennom i Sverige før han blei viktig i Noreg. No hadde han skrive skodespel i åtte år og var på veg til å bli ein av dei mest spelte dramatikarane i Europa. Bø visste kor vilkårleg teater forvaltar eiga historie. Berre det å fange framsyningar for ettertida var eit prosjekt i seg sjølv. Denne suksessen burde følgjast, studerast og formidlast.

Verka av Olav Duun hadde nådd langt, mest på tysk, og diktekunsten til Tarjei Vesaas blei framleis lesen rundt om. Likevel, med det nynorske blikket var det stort, det som sceneteppa no gjekk opp for. Utbreiinga av forfattarskapen til Fosse kunne jamvel brukast kulturpolitisk for å fremje meir norsk litteratur i andre land. Enno var inga bok av Jo Nesbø omsett til engelsk, og Karl Ove Knausgård hadde skrive éi bok. Saka var også indremedisinsk. Av litt vilkårlege grunnar hadde det vore eit litt kantete forhold mellom nynorskteateret og nynorskdiktaren. Nokon kom til å gjere noko.

Der sat vi og kunne ikkje anna enn å tenkje stort om det som alt heitte Jon Fosse-arkivet. Dette skulle bli ein internasjonal informasjons- og dokumentasjonsbase om forfattarskapen hans – både innhald, tolkingar, utbreiing og resepsjon. Vi visste kva vi ville, Kulturrådet ville også, og etter kvart sat vi med midlar til eit forprosjekt.

Oppdraget med å skrive prosjektplanen gjekk til Kirsti Mathilde Thorheim. Ho tenkte både høgt og vidt, samla inn mengder av arkivalia, identifiserte kvar einaste oppsetjing (til då 495 i 44 land), forma nettverk av tillit og entusiasme, viste korleis det heile burde drivast som internasjonalt pionerprosjekt. Tyngda av ein forfattarskap blei ei bok på 256 sider og feira på klisjears vis i Bibliotekbaren i Oslo hausten 2008. Så vel bok- og teaterbransje som språkmiljø og politiske krinsar likte planen. Kulturminister Trond Giske tok knapt dei vanlege atterhalda når slike prosjekt small i bordet.

Likevel kom vi ikkje langt nok. Arkiv og tilsette mangla ein stad å vere. Fosse budde i Bergen, og det siste han kunne tenkje seg, var eit arkiv i heimbyen. Eit par lokalpolitikarar i Oslo ville inkludere Fosse-arkivet i det nye hovudbiblioteket som blei planlagt, men fekk ikkje andre med seg. Etter at diktaren busette seg i Oslo, var brått Bergen aktuell likevel, men då hadde vi mista styringsfarten.

Eg hadde vore i Bergen og henta dei første ni pappkassane til arkivet. År om anna voks Fosse-arkivet med bulkete kassar. Dei romma historia om suksessen som overmanna diktaren. I ei klippbok var dei første oppslaga og tekstane frå 1979 limte fint inn med kronologisk tilvekst av intervju og anna arkivalia. Berre der var det ting å merke seg. Slik hadde han fylt nye permar fram forbi dramadebuten i 1994. Då blei det reint for mykje. Knurva ned i kassar: blekkutskrifter frå nettsider, prisdiplom, omsette teatermanuskript, avisklipp, DVD-ar med opptak av framsyningar, foto, knapt eit privatbrev som ville utløyse personvern. Fosse hadde teke vare på alt han fekk tilsendt eller kom over, men denne delen av diktarlivet måtte andre ta seg av.

Vel 25 kassar blei det etter kvart. Kveldar, helger og feriedagar sat eg og sorterte alt saman. Alt om eitt verk blei samla for seg, men same kor mykje ein arkivar ordnar, blir der ein restkategori som veks og veks. To somrar finordna ein medarbeidar materialet så langt han rakk.

I eit aktomslag ligg ein iPhone-leidning og ein reiserapport frå forlagsdirektøren i Samlaget. Då Fosse fekk Nordisk råds litteraturpris i Reykjavík hausten 2015, var både forleggjar Austigard og statsminister Solberg på plass. Det var ikkje norsk presse.

Einkvan bråvakna på Marien­lyst, men praktisk surr hindra innslag frå Ríkisútvarpi?. Då blei Austigard journalist for ein pris. Statsministeren gratulerte og slo fast at dette var ein pris til Bergen også. Jon Fosse er ein fredsæl mann, men svara meir kontant enn nokon scenereplikk han har dikta: «Det er det ikkje.» Ordvekslinga kunne kringkastast fordi forleggjaren hadde fått tak i ein kvit mikrofonleidning frå Ríkisútvarpi? til mobilen sin.

Den morgonen slo Haugesunds Avis stort opp på nettsida: «Mann født i Haugesund fikk Nordisk råds litteraturpris.» Om lag tjue minutt seinare var tittelen vekk.

Ein sommardag i 2004 bar Fosse og eg ni pappkassar ned og ut i bilen før eg køyrde oss inn til sentrum. Etterpå rusla vi ut til Bryggen, feira med eit moderat glas og fabulerte om kva dette kunne bli. Sin vane tru hadde Fosse med paraply. Då vi braut opp frå den brune kafeen, var vatnet skrudd på ute. Ta paraplyen, du, sa han, så tek eg bussen. Neste morgon la eg den svarte paraplyen i bagasjerommet, køyrde nord i landet og la den nye museumsgjenstanden i kassen med best plass.

Kvar gong eg fortalde møtelyd og utvalde gjester i Ivar Aasen-tunet om Fosse-arkivet, lo dei gjerne litt nølande då eg sa at vi har paraplyen til Jon Fosse, sist brukt av han onsdag 9. juni 2004. Ingen av dykk ler om hundre år, sa eg. Med kvite hanskar viste eg paraplyen. Éin gong.

Ottar Grepstad

Ottar Grepstad er forfattar.