Litteratur

Åsa Osmundsen Opedal

asa.osmundsen.opedal@gmail.com

Eg møter Erlend O. Nødtvedt på ein kafé på Nygårdshøyden i Bergen. Forfattarskapen byrja med lyrikk. Han debuterte med diktsamlinga Harudes i 2008, tre år seinare kom Bergens beskrivelse, og etter tre nye år kom Trollsuiten. Men bak den alvorsame lyrikaren lurte ein romanforfattar med ein humoristisk penn.

Med boka Mordet på Henrik Ibsen ynskte Erlend O. Nødtvedt å skriva om noko som folk kjenner lite til – Henrik Ibsens år i Bergen på 1850-talet og kor usikker han var som ung. NRK skildrar den siste romanen hans som «den morsomste boka som noen gang er skrevet om Bergen». Klassekampen skriv at «situasjonskomikk, blødmer og ordspill sender latterbølger inn i leseropplevelsen». Og Dag og Tid skriv: «Mordet på Henrik Ibsen har så mange lag og sparkar i så mange retningar at det skal godt gjerast å halde følgje. Men moro er det!»

– Eg har vorte overraska over at folk synest boka er så morosam.

– Er du?

– Ja, eg har stussa over alle som finn ho så lattervekkande.

– Ja?

– Som seriøs forfattar er humor noko ein er litt redd for. Humor er eigentleg ikkje velkomen i den seriøse litteraturen, seier Erlend O. Nødtvedt.

Portrett

Han skildrar den nyaste romanen sin som både eit sjølvportrett, eit portrett av Ibsen og eit byportrett av Bergen anno 1851 og 2021. I boka møter me ein ung Henrik Ibsen. Han er i 20-åra og henta til Bergen av sjølvaste Ole Bull. Den verdskjende fiolinisten er eigar og grunnleggjar av Det norske Theater, ja, det som no er Den Nationale Scene. Bull hadde trua på den unge forfattaren frå Austlandet og tilsette han som husdramatikar. Ei særdeles god signering, skulle ein tru.

Men nei, det var ikkje heilt slik. Det som Nødtvedt fann av skriftlege kjelder om Ibsens seks år i Bergen, vitnar om ein ung, sky mann som nærast var ubrukeleg.

Akkurat det synest Nødtvedt var ei fin oppdaging.

– Han som skulle verta det største geniet, einaren i Noregs litteraturhistorie, var ein ubrukeleg fyr då han var i 20-åra, seier Nødtvedt.

– Så elendig! Han våga knapt å opna kjeften, var uerfaren og hadde ingenting gåande for seg i det heile.

Han tek ein pause.

– Altså, samanlikna med det han skulle enda som. Dette fann eg interessant.

Nødtvedt gjekk inn i den faktiske historia for å legga eit «fundament for fabulering», som han seier, for boka er eit samansurium av fakta og fiksjon.

– Målet er at lesaren skal føla seg utrygg og vera i stuss over kvar diktinga startar og kvar ho sluttar.

Fakta og fiksjon

Eit døme: Då forfattaren Erlend O. Nødtvedt bad om lov til å bruka namnet til teatersjefen på Den Nationale Scene, Stefan Larsson, hamna han sjølv ein stad mellom fakta og fiksjon.

– Larsson var umogleg å koma i kontakt med. Han svarte aldri på e-post eller telefon. Eg prøvde å ringa, eg sende e-brev, eg purra, forlaget prøvde å ringa, men me høyrde aldri noko. Men så, på Cecilie Løveids 70-årsdag på Den Nationale Scene, såg eg han. Det var seint på kvelden, og eg var ganske full. Plutseleg kom han ut frå sidegangen, og eg sprang bort til han: «Har du ikkje fått e-posten? Har du ikkje fått lese han? Er det greitt for deg?» Det var som om eg var i boka, for dette kunne jo skjedd i romanen!

Denne hendinga frå røynda vart kanskje brukt som inspirasjon til Mordet på Henrik Ibsen, og i det første brev til Larsson i boka møter me ein audmjuk Nødtvedt, som skriv:

«Jeg ber om unnskyldning hvis jeg virket noe overspent da jeg henvendte meg til deg i går kveld. Oppførselen min skyldes at jeg har sovet lite i det siste, [...] og det er også svært sjelden jeg drikker alkohol for tiden, så da jeg først inntok betraktelige mengder, gikk det som det måtte.»

Framdrift

For Erlend O. Nødtvedt vert boka til medan han skriv. Han er sjølv spent på kvar forteljinga tek veg.

– Eg kunne aldri ha skrive ein kriminalroman der eg visste kva som skulle skje i fjerde kapittel, til dømes. Eg er ikkje interessert i at forteljinga går opp. I denne boka er det ingenting som går opp, og boka er spekka med logiske brestar, innfall og ting som ikkje gjev meining, seier han.

– Men det er litt av poenget. Det er det som skjer undervegs, som eg er interessert i, og sjølve språkarbeidet. Ideelt sett skal ein finna opp ein ny stil for kvar einaste bok. Og det aller kjekkaste ville vore å prøva å finna opp eit språk som ingen har sett før.

Og mens han snakkar om språk: Nødtvedt skriv bøkene sine på eit arkaisk bokmål.

– Det er fordi eg vil bort frå kvardagsspråket og nærare noko som er uavklart og gåtefullt. Eg vil høgare opp, eller djupare inn, enn det språket som omgjev oss i kvardagen, tillèt. I den eldre litteraturen finn eg noko som er framandt for meg.

– Kan det vera at du fødd i feil tidsepoke?

– Nei, det trur eg ikkje. Det er ikkje tale om nostalgi eller eskapisme, men meir det at eg er oppteken av å ha eit historisk medvit.

– Korleis?

– All litteratur er jo bygd på annan litteratur, og skriving vert fødd av lesing. Eg likar konkret å ta for meg eldre verk frå litteraturhistoria. Eg løyser opp tekstane, siterer og skriv meg sjølv opp mot andre forfattarar. Eg finn stor fridom ved å bada i heile det enorme litterære reservoaret som finst.

– Sidan du er ein slik stor vestlandsentusiast: Kvifor skriv du ikkje på nynorsk?

– Reint politisk sett ville eg gjerne gått over til nynorsk, men som kunstspråk må eg gå for det eg meistrar best. Men eg sympatiserer med målsaka på alle måtar, og motkulturen han representerer.

Gullalder

Erlend O. Nødtvedt voks opp i Fyllingsdalen. Det var i midten av tenåra han fann ein veg inn i det litterære miljøet og byrja å vera saman med forfattarar. Han snakkar varmt om det store førebiletet, forfattaren Tomas Espedal. Han var som ein gudfar som tok Nødtvedt og andre spirande forfattarar under vengene sine.

Nødtvedt meiner starten av 2000-talet var ein gullalder i det litterære Bergen og skildrar det som å «koma inn i ei gryte som var på god kok».

Då boka om Henrik Ibsen vart skriven, var Nødtvedt i pappapermisjon, som eg-personen i boka.

– Eg hadde krevjande arbeidstilhøve og måtte vera effektiv når ungen hadde sine altfor korte lurar. Dei små lommene av skrivetid gjorde at boka kanskje vart meir episodisk enn eg hadde tenkt. Eg hadde ikkje desse lange strekka der eg kunne sitja og skriva.

Å vera forfattar, og samstundes ha to små born, er eigentleg umogeleg, meiner han.

– Men det kjennest heilt rett. Det hadde vore kjedeleg å berre gå på fylla resten av livet. Ein kjem inn i ei ny årstid i livet når ein får barn. Ein kan ikkje ha ein evig vår, det vert ein lei av.

Lyrikar

Trass i stor suksess med romanane ser Nødtvedt på seg sjølv som lyrikar.

– Det er kjekkare å skriva dikt, og det er der eg har størst ambisjonar og mest å koma med.

– Poesi og prosa er to ulike ting, både når det gjeld merksemda ein får, og kor mykje pengar ein tener. Mordet på Henrik Ibsen har selt bra, og ein kan jo verte freista til å mjølka suksessen. Berre skriva eit eller anna folkeleg, seier han.

– Eller skal eg gjera heilt motsett og skriva den vanskelegaste, verste og mest fråstøytande diktsamlinga? Skal eg rista av meg tilhengarane eller ikkje? Eg driv med slike forhandlingar inni meg sjølv.

– Kunne du tenkt deg å skriva for teater?

– Eigentleg ikkje, men det hadde vore kjekt om boka enda som teaterstykke på Den Nationale Scene.

– Og då vil du ha hovudrolla som Ibsen?

Han ler.

– Det er jo ein ståande vits i boka at eg-personen heile tida samanliknar seg med Ibsen. Og eg fann nokre parallellar mellom eg-personen og den historiske Ibsen.

– Som kva då?

– Som å gå rundt i Bergen, vera litt utilpass og full og ha store kunstariske ambisjonar som ikkje vert oppfylte.