Litteratur

Eva Aalberg Undheim

eva@dagogtid.no

– Ei bygd er som ei scene der alle har si rolle. Ein kan ikkje gå inn og ut av rolla si på same måte der som i ein by. Ein spelar seg ut, ofte litt overdrive òg. Er ein hotelldirektør eller grunneigar, vert det mykje hotelldirektør og mykje grunneigar, seier forfattaren Marit Eikemo.

Ho har imponert kritikarar og publikum med gode personskildringar og skarp samtidssatire sidan ho debuterte som skjønnlitterær forfattar med romanen Mellom oss sagt i 2006. No har ho gjeve ut si fyrste novellesamling, Hardanger, med person- og relasjonsskildringar frå bygder og vegstrekningar langs og kring Hardangerfjorden.

I ei novelle møter vi han som sa opp jobben som reporter i TV 2 og flytta heim for å hindre at det vesle bruket gjekk ut av familien. Han mistar meir og meir interessa for dei tilreisande venene frå byen, har mindre og mindre sans for forslaga deira om kva for attåtnæringar han kan tene pengar på på garden, til dømes slow food og fjellyoga, og han gjer narr av dei som meiner han bør leige ut det innreidde naustet sitt på Airbnb.

I ei anna novelle møter vi grunneigaren som gjer seg stor flid med å kle seg tilfeldig og «påslengd» før han skal i fjellet. Han vil ikkje overdrive, slik at folk kan tru han ikkje har gått i fjellet før. Han eig faktisk delar av grunnen.

Vi møter òg gardbrukaren som lagar 50 liter sider på bestilling, og som ikkje bryr seg særleg om at sideren er både udrikkeleg og eksplosiv.

– Det er mykje originale folk i byane òg, men originalane trer ofte tydelegare fram på bygdene, seier ho.

– Ei brytingstid

Det starta med at ho skulle skrive nokre tekstar på oppdrag. Fyrst skreiv ho om ei mor som tek med den motvillige dottera på biltur innover dei smale og farlege vegane mot Hardanger. Ho vil prøve å få betre kontakt med dottera gjennom å syne henne kvar dei kjem frå, syne kva som bind dei saman.

Så skreiv ho om han med eplegard og siderproduksjon og skjøna at Hardanger var eit univers ho hadde lyst til å byggje ut og skrive meir om.

– Eg merka fort at det var fint å jobbe med, og fruktbart litterært. Eg likte òg det korte formatet. Det var lettare og meir inspirerande å skrive, seier ho.

– Kvifor Hardanger?

– Eg tilhøyrer til Hardanger sjølv. I tillegg representerer Har­danger det idealiserte nasjonale, samstundes som det er noko heilt spesifikt med både området og folket der, slik eg kjenner det. Det er ei eiga form for suverenitet der, særleg blant grunneigarane, som eg ikkje kjenner frå andre stader: store eigedomar og ei kjensle av å vere forplikta til lange tradisjonar. Det set på spissen noko som er typisk for vår tid: ønske om å forplikte seg til fellesskap, tradisjonar og familie på eine sida, samstundes som ein er moderne, open og søkjer ut. Samfunna her er opne, det er mange unge bønder som legg om gardsdrifta til siderproduksjon og skapar nye tradisjonar. Fleire av dei har flytta ut og teke utdanning, og så kjenner dei likevel ei plikt og eit ønske om å vende tilbake og drive garden. Hardanger er i ei brytingstid, seier Eikemo.

Skjøre relasjonar

Om ho skal samanfatte eit hovudtema i novellesamlinga, er det nett dette: balansen mellom lengsla etter tradisjonar og fellesskap og lengsla etter fridom.

Eikemo skriv med humor – om ho som tek til å tene så godt som siderinfluensar at ho kan slutte i jobben i Kartverket, om ekteparet som håpar den perfekte bustaden skal gjere dei lukkelege saman, og tek til å leite etter eit verna småbruk når huset i byen har gått gjennom tre rundar med oppussing utan at det gjer nytta, og om ho som skal sende sidespranget eit nakenbilete, men klarar å distribuere det til foreldregruppa til fotballaget Utne gutar 10 år i staden.

Samstundes er det ein resignert grunntone i alle novellene. Romanfigurane er i ferd med å miste noko både i relasjonar og levemåtar.

– Relasjonane er skjøre, og om dei ikkje er det, kjennest dei likevel skjøre. Det er det eg prøver å utforske: at det er så vanskeleg å leve saman, og kvifor det er så vanskeleg. Eg har ikkje noko svar her, men eg peikar på tendensane. Dei som har pussa opp tre gonger, har det likevel tomt. Fyrst vurderer dei å kjøpe seg ei hytte frå 50-åra, men så er det for puslete. I staden ser dei på eit verna småbruk, for å forplikte seg meir. Dei vil inn i dei lange linene og håpar på ei større kjensle av tilhøyrsle. Det er ein lengt i folk som vi ikkje alltid veit kva er.

– Alle hovudfigurane dine har sitt å stri med. Må ting vere litt mislukka for å vere interessante?

– Ja, for å vere interessant litterært må det det. Romanfigurane er ofte utsette for både ytre og indre press. Då oppfører dei seg heller ikkje heilt rasjonelt. Det er konfliktane, dissonansen og den gjensidige mistilliten mellom folk som gjer ulike maktrelasjonar interessante å skrive om. Eg trur det er vanskeleg å skrive om lukke og vellukka folk utan friksjon og konflikt.

– I nokre av novellene skildrar du òg skilnader mellom bygdefolk og byfolk. Er det stor skilnad, slik du ser det?

– Ja, men kanskje ikkje like stor no som før. Folk har fleire flater å møtast på og mykje av dei same referansane gjennom TV og sosiale medium. Likevel er det noko mellom dei som reiser ut, og dei som vel å bli att eller vender tilbake seinare. Det oppstår gjerne ein gjensidig mistillit mellom dei, og det trur eg kan gjelde framleis. Så er det òg ting som er annleis. Kjem ein frå og kjenner deg forplikta til å overta ein gard eller annan eigedom, står ein overfor andre typar problemstillingar og perspektiv enn dei som ikkje forvaltar slike tradisjonar og eigedomar. Det er ikkje berre å selje ein odelsgard fordi det finst ein finare gard på andre sida av fjorden. Det er heller ikkje berre å skilje seg frå ein odelsgard der ein har forplikta seg til ein tradisjon og eit arbeidsfellesskap. Det med eigedom er eit stort ansvar, som kan vere både ei velsigning og ei tung bør å bere.

– Eit overskotsprosjekt

Det er ikkje berre geografien som samlar novellene i Hardanger. Nokre av figurane går òg att i fleire av historiene. Dei er naboar, bur rett over fjorden for kvarandre, er tidlegare klassekameratar eller vener av vener.

–?Slik sett kunne det vel òg vore ein roman. Får du ikkje lyst til å fortelje korleis det går med dei?

– Nei, det var herleg å sleppe dei nett der eg gjorde. I romanen må ein halde ut både rollefigurane og seg sjølv mykje lenger. Det er ein heilt annan prosess. Denne samlinga kjendest som eit stort overskotsprosjekt, seier Eikemo.

Trass i det kjem det ikkje noka ny novellesamling med det første.

– No jobbar eg med ein idé til ein ny roman, og den har festa seg, så boka må nok skrivast, seier ho.