Musikk

Marita Liabø

marita@dagogtid.no

Dei stig inn, ei rekke herrar, svartkledde, med hatt, mellom publikum i halvmørket. Dei plystrar samstemt på ein melankolsk melodi. Folk sluttar å skvaldre; no tar konserten til.

Dei tar plass bak instrument og mikrofonar. Eit par av dei speler spedt, rislande. Snart lyder ei stemme, sober, men kraftfull.

– Der låg attum Svolder øy, på lur, ein skog av master, av skrog ein mur.

«Eg har visst komme til feil klode», tenker enkelte. «Eg skulle liksom på konsert.»

Samtidig kan vi ikkje anna enn lytte, til det som er eit dikt av Per Sivle, basert på historia om slaget der Olav Tryggvason skal ha døydd i 999. Tonane musikarane set til diktet, er lyden av hav og vind, segl og skrog. På veggen bak scena ser vi ein teiknefilm: eit vikingskip på bølgene.

– Og fri, som han livde, han sokk i si grav, avsluttar vokalisten dystert.

Det blir tyst. «Her er så underleg.»

Men så brakar det laus med musikk.

Så jo, vi er på rett klode: Ljodahåtts verd.

Til inspirasjon

Ljodahått er ni mann som har som mål å løfte fram eldre norsk lyrikk. Det ligg i namnet; ein ljodahått er eit norrønt versemål. Verken Edda, Olav Nygard eller Astrid H. Andersen skal ligge gøymde og bli gløymde, meiner dei.

– Eg vil ikkje kalle oss eit band. Vi er meir eit kollektiv med ulike artistar, forklarer primus motor Magne Håvard Brekke når konserten er over og trampeklappen har lagt seg.

Folk skvaldrar igjen, kjøper øl eller går heim. Det er måndag. Vi er på ein pub der mange kjøper billett i døra, det vil seie at Ljodahått ikkje ante kor mange som kom. Her er blodfans og dei som just har funne fram til dei.

– Du kan kalle konsertane våre litteraturkonsertar eller musikkframsyningar, seier Brekke.

– Vi gir dikta nytt liv gjennom musikken. Kvar diktargenerasjon har planta noko til inspirasjon for den neste. Tor Ulven og Kristofer Uppdal er borte, men orda deira er enno her. Vi bør vere merksame på dei og medvitne om at dei har bidratt til å skape dagens forfattarar. Utan Tarjei Vesaas og Olav H. Hauge hadde nok ikke Jon Fosse blitt forfattar.

Brekke, som til vanleg bur i Paris og er skodespelar med tysk og fransk som arbeidsspråk, er opptatt av at det norske språket er i beit, særleg trua av engelsk.

– Noreg har blitt så altfor amerikanisert.

Ljodahått syng – eller resiterer – på norsk og berre norsk. Likevel har dei hatt mange fleire konsertar i andre land enn her heime, og rykta seier at enkelte blir så gripne at dei græt.

Sportsleg

Vi som kan norsk, får diktperler i ny innpakning. Når Rainer Süssmilch syng «Drøm» (Hans Børli) eller «Innbying» (Tarjei Vesaas) med tysk aksent, blir det særeige. Fordi musikarane har røter i ulike sjangrar og epokar, høyrer vi jazz, ska og visesong, bossanova og folkemusikk, alt etter vokalist og komponist. Vi får assosiasjonar til Erik Bye og Tom Waits, Mods og Gotan Project. «Loddfåvne» (Håvamål) er vilt festleg og medrivande.

At dagens ni medlemmer har spelt i lag sidan 2016, vitnar om at dei trivst med å bu i lag i dikta, for å parafrasere Olav H. Hauge, som er representert med tre dikt så langt.

– De speler for fleire hundre i Berlin, og i Porsgrunn kjem 15. Blir de skuffa?

– Du veit, mange vil at kunst skal vere gratis. Vi kan ikkje spele gratis. Samtidig er det viktig for oss å spele på små klubbar og kulturhus, og ofte speler vi for døra. I Noreg har vi dessverre ingen booker; vi speler der vi er velkomne, seier Brekke.

Teater- og målmann

Det var i Tyskland det tok til. Brekke – vokalist og fiolinist – vil ikkje kalle seg frontfigur, men Ljodahått hadde ikkje blitt til utan han, og heller ikkje utan Ståle Caspersen, som speler piano, gitar og toradar, syng og har komponert mykje av musikken. I 1989, då han spelte i The Tables, blei Caspersen med ein gjeng venner til Aust-Berlin for å besøke Brekke, som utdanna seg til skodespelar der.

– Det var starten på eit livslangt vennskap, seier Caspersen.

Brekke skulle etter planen heim igjen, men blei fast tilsett skodespelar i Berlin. Han har hatt roller i norske seriar og teaterstykke, blant anna Jon Fosses Andvake, men er eit meir kjent fjes i Frankrike. Har du sett Le Bureau, har du sett han. For tida speler han i ei Christoph Marthaler-oppsetting, basert på eit dikt av Emily Dickinson, på Schauspielhaus i Hamburg.

– Eg er framfor alt teatermann, understrekar han.

Ideen om å lage ei framsyning basert på dikt kom då ein fransk kollega spurde om ikkje han ville lage noko norsk. Brekke sa nei, men tanken var planta.

– Eg kjende ei dragning mot røtene mine. Naturen og språket. Mor mi er østerdøl, far min var stril. Eg er målmann. Nynorsk er eit knakande godt språk. Vi må halde det levande.

Sterke saman

Rainer Süssmilch, som speler trompet, althorn, concertina og munnharpe og har komponert musikk til blant anna «Den sortkledte» (Sigbjørn Obstfelder), kom inn i bildet då han og Brekke spelte i lag i Romeo og Julie.

– Magne Håvard spurde om eg ville bli med i eit musikkprosjekt. Kvifor ikkje, sa eg.

Süssmilch har etter kvart komponert musikk til Fuglane og Trilogien på Det Norske Teatret i samarbeid med regissør Luk Perceval, så no har han innsikt i norsk skjønnlitteratur. I starten kjende han berre til Henrik Ibsen og Knut Hamsun.

– Eg hadde ikkje høyrt om Olav Nygard, til dømes, og visste ikkje kva kraft som ligg i nynorsken. Eg hugsar at eg las ei fæl engelsk omsetting av Fuglane…

Han ristar på hovudet.

– Nynorsk er ikkje enkelt å omsette.

Han lærer norsk, men opplever at mange heller vil snakke engelsk.

– Og tenk, mange har ikkje høyrt dikta vi resiterer. Det er jo ei skattkiste!

Noko anna som forundrar han, er at Noreg er fullt av kulturhus altfor få bruker.

– Utan eit kjent namn er det ikkje lett å lokke folk til konsertane. Og vi får ikkje økonomisk støtte, sjølv om vi foredlar det norske språket. Yngre musikarar som syng på engelsk, får støtte. Tyskarar og franskmenn på si side er interesserte i norsk musikk og litteratur.

Ein viktig dimensjon

Når vi høyrer Vidar Osmundsen, pianist, gitarist og komponist, synge «Fyreaningar» (Kristofer Uppdal), kan det minne om eit anna band som har slått an i utlandet trass i at dei syng på norsk: Kaizers Orchestra.

– Det er sikkert på grunn av dialekten, seier han.

– Men takk. Det er ein stor kompliment.

Samtidig er det altså umogleg å sette Ljodahått i bås. Når Eirik Mannsåker Roald, som er cellist, syng «Skjærgårdsø» (Knut Hamsun), går tankane til Nick Cave. Trommeslagar Etienne Bonhomme har røter i rocken; han og bassist Hans Jørgen Bjørnstad skaper suggerande rytmar. Philippe Moja er gitarist, men først og fremst lydteknikar, og Jérôme Meyer-Bisch er ikkje musikar, men illustratør og teiknefilmskapar – ein viktig dimensjon i prosjektet.

– Magne Håvard blei kjend med kona mi gjennom jobben og spurde om ho kjende ein illustratør. Med det var eg med, fortel Meyer-Bisch, som står bak plateomslag, nettsideillustrasjonar og teiknefilmane på scenelerretet.

– Du treng vel strengt tatt ikkje vere med på konsertane?

– Å jo. Alle er samde om at lyrikken må visualiserast i sanntid.

Personlegdom

I år har Ljodahått to turnear i Tyskland og éin i Noreg, og mange konsertar i 2024 og 2025 er alt fastsette. Alt må planleggast godt når ein skal samle ni menn som bur i ulike land og byar.

– Det hender vi manglar ein, men vanlegvis er alle med, fortel Süssmilch.

Det er viktig, seier han.

– Vi er ikkje glimrande kvar for oss. Det finst mange gode musikarar der ute. Styrken ligg i samansetninga. Det at vi har ulik bakgrunn og tilnærming. Det handlar om personlegdom.

– Men korleis får de øvd i lag?

– Når vi er samla og har ein ledig dag, prøver vi ut nytt materiale.

Meir kjem det, altså. Skattkista er stor. Det blir som dei syng: «Eg stend eg, seddu. Eg stod her i fjor òg eg, seddu. Eg kjem til å stå her eg, seddu» (Olav H. Hauge).