Litteratur

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Tida sidan sist ho var ute med bok, romanen Her låg Tirpitz i 2014, har Storholmen nytta godt – ni månader på å lage dottera Harriet og fire år på å setje seg inn i og skrive om noko ho ikkje visste stort om. Den unge dottera er så involvert i diktarlivet heime i den vesle bygda Leksdal i Verdal at ho spurde mor si: «Mamma, er eg oppdikta?» Dessutan kom ho med framlegg til kva mora bør ha med i boka, og eitt av orda hennar finst i Støvberar, «regnbogeklump».

Støvberar er historia om bygdejenta Ingeborg, som meiner ho har fått eit kall frå Gud. Etter jordmorutdanning og misjonsskule dreg ho 30 år gammal som misjonær til Jharkhand i India. Der skal ho vere sjef på ein av misjonsstasjonane til Den norske Santalmisjonen, med ein klinikk i sentrum for verksemda. Slik Storholmen skildrar Ingeborg, skjønar vi tidleg at ho vil få eit vanskeleg liv.

– Tittelen er ikkje sjølvforklarande?

– Støvberar har ei dobbel tyding. Det er den mannlege kjønnsdelen på blomen og går slik inn i seksualiteten, eitt av områda Ingeborg slit med. Dessutan refererer det til at santalfolket blir grovt utnytta og øydelagt av arbeidet og støvet i steinbrota ikkje langt frå misjonsstasjonen. Det siste er ikkje minst viktig, for eg vil at boka skal vere politisk òg. Granitt frå desse gruvene finn du på torget i Stavanger og til sals på mange hagesenter i Noreg.

– Reint formelt er dette noko av det mest tradisjonelle du har skrive?

– Med omsyn til forma, ja. Men eg har jobba med denne nett slik eg laga boka om slagskipet «Tirpitz» og Tsjernobylfortellinger: Eg skriv korte glimt som eg denne gongen har limt saman til éin person, og det har teke mykje tid å prøve å lage éin karakter ut av alle desse glimta. Her har eg jobba mot mi eiga legning, og det skal eg ikkje gjere i neste bok. Der blir det ikkje berre éin hovudperson.

– Det må liggje mykje research bak denne romanen?

– Boka er så å seie min tredje «doktorgrad». Først alt det eg las om kjernekraft, før eg skreiv Tsjernobylfortellinger, så las eg 500 bøker om andre verdskrigen i arbeidet med slagskipet «Tirpitz». Dei siste åra har eg lese misjonshistorie, memoarar frå misjonærar og hyllemeter med annan misjonslitteratur.

Språkleg bifil

– Korleis kom du på å skrive om noko så «utidsmessig» som ein misjonær?

– For ti år sidan var eg på stipendreise i India. Der vitja eg ein klinikk ute på landsbygda og fekk sjå korleis dei jobba. Landet er ein svært åndeleg stad, og det har nok endra meg meir enn andre land eg har vitja.

Storholmen fann så ut at ho kunne kombinere interessa for tru med ei interesse for radikalisering.

– For det er jo ei mild form for radikalisering som fører Ingeborg til kallet og så til misjonsmarka. Ho går til oppgåva via diakoni, å vere jordmor for dei fattige er noko positivt. Boka er òg uttrykk for at eg vil skrive ut frå meir enn mi eiga samtid.

Storholmen kallar seg språkleg bifil. Stoffet avgjer om ho skriv nynorsk eller bokmål. I denne romanen har ho lagt seg på det ho kallar eit «halvkonservativt» nynorsk.

– Ingeborg, barnlaus, utan ektemann og heller mislykka som misjonær, er ikkje fri for fordommar, især i vurderinga av medarbeidarane sine på misjonsstasjonen. Sjølvoppteken er ho òg. Dessutan vil ho gjerne sjå manglar hos andre for at dei helst ikkje skal ha meir lykke i livet enn det vesle ho sjølv har?

– Når ein skal skrive roman om ein misjonær, er den lettaste fella å gå i å gjere henne for god. Det blir jo fort litt kjedeleg. Kanskje tok eg henne for langt i den andre retninga. Ingeborg er heile tida fanga i det kvite blikket sitt, men blir sjølv òg møtt som den kvite sjefen. Ho kjem frå ein liten norsk gard, og brått blir ho overklasse i India. Kanskje blir ho så sjølvoppteken fordi ho er heilt utan nokon til å korrigere seg.

Som jordmor lever Ingeborg tett på moderskapet, men samstundes langt frå det, barnlaus som ho er. Det får henne til å lure på om ho sjølv er «ei kvinne på ordentleg». I boka får Ingeborg ei pleiedotter, men ho blir teken frå henne. Det og somt anna får forfattaren til å tenkje at kanskje er ho for brutal med denne ulykkelege sjela. Men Storholmen forsvarar seg med at ho hentar ikkje Ingeborg frå eige hovud, alt blir skrive fram gjennom språket.

– For meg dreier det seg om litterariteten. Eg går ikkje ikring og lever meg inn i karakterane. Det er i sjølve skriveakta alt oppstår. Det er denne særeigne forma for tenking eg er interessert i.

Misjonærstillinga

– Ingeborg er full av tvil, ser «kor lite eigna ho er til å vere misjonær». Kor sterk vil du seie at ho er i trua?

– Ho blir jo frelst, men eg trur ho har for lite kjærleik i livet sitt. Kanskje også for lite kjærleik frå Gud. Han blir inga stor, varmande kraft i livet hennar.

Som misjonær er Ingeborg ingen suksess. Etter fem år har ho rett nok teke del i over tusen fødslar, men berre omvendt seks sjeler. Ho representerer det fallet i status misjonærar opplever i India, der dei ikkje lenger er velkomne. Storholmen lèt oss også sjå at misjonærstatusen ikkje er så mykje å skryte av her heime heller. Ho sender Ingeborg på ein turné til norske bedehus, og det er på grensa til parodisk.

– Ligg eiga tru til grunn for denne boka?

– Eg er interessert i det å tru, og som forfattar liker eg å ta fatt i store tema. Eg vil gjerne spenne opp eit stort lerret, og tru er eg ikkje framand for. Eg kjem frå ein kulturkristen heim og kan sjølv kalle meg det, framleis har eg ei slags enkel barnetru eg ikkje har utfordra. Men eg trur for lite til å kunne kalle meg kristen og for mykje til å kalle meg ateist.

Storholmen hadde håpt at ei langvarig undersøking av det å tru, i kombinasjon med omfattande bibellesingar og lesing om mange misjonærar som gjer drastiske livsval baserte på tru, skulle føre henne nærmare trua.

– Men det skjedde ikkje. Skal ein verkeleg tru, krev det nok ei åndeleg røynsle der ein «møter» Gud. Det har ikkje eg opplevd.

– Ingeborg ber på erotiske lengslar. Ho ser underlivet sitt som ei branntomt, men ikkje heilt utan glør i oska?

– Ho er misjonæren som ikkje veit kva misjonærstillinga inneber. Ho veit ikkje eingong om ho har hatt sex. Ho vakna ein morgon ved sida av ein mann, men hugsa ingenting.

Menneskeleg forfall

Støvberar er ei forteljing om menneskeleg forfall, både fysisk og mentalt. Forfattaren ønskte også å skildre aldring og det blikket folk har på den eldre einsame kvinna som ikkje er mor. Historia følgjer Ingeborg til ho døyr. I mellomtida har ho i desperasjon late seg bli involvert i karismatisk gudsdyrking og eksorsisme, aktivitetar som ligg langt unna det religiøse grunnlaget for Santalmisjonen.

– Ikkje berre slit Ingeborg med seg sjølv og omgivnadene i kvardagen, ho kjenner også på kompromisslause sitat frå Mor Teresa, som stiller umenneskelege krav?

– Mor Teresa er eit ideal du ikkje kjem unna om du skal arbeide med bistand i India. Harde fordringar det er uråd å leve opp til.

– I sum er det ei vond historie du fortel, om einsemd og framandskap. Ingeborg lengtar etter fellesskap med dei ho skal omvende, men opplever at ho berre blir «ståande ved sida av dei med kunnskapen sin, aldri saman med dei». Og dei få gongene ho er heime i Noreg, kjenner ho seg like framand der?

– Nei, det går ikkje så bra med Ingeborg. Eg vil helst halde meg nær det store livsalvoret i alt eg skriv. Det alvoret som alt blir lite utan. Då kan det bli litt mørkt. Etter tjue år som forfattar har eg berre prestert å lage éin vits, eit stykke galgenhumor på side 81 i Tsjernobylfortellinger. Eg skulle gjerne ha skrive med meir humor og humør, men det blir ofte svært alvorleg.

Det er ingen grunn til å vente meir humor frå Ingrid Storholmen i neste bok, for temaet ho no emnar på, er døden.

– Men helsing livet, legg ho til.