«… men ikkje alle kunstnarar er sjakkspelarar», sa konseptkunstnaren Marcel Duchamp, som spela på det franske OL-laget i sjakk og rangerte sjakken over (anti)kunsten av di sjakken er fri frå materien. Alt skjer i hovudet på spelarane.

Når ein skal skriva djupt om brettspelet sjakk, byrjar ein gjerne med setninga: «Sjakk er både vitskap, sport og kunst». Vitskapen kom etter den andre verdskrigen med den sovjetiske sjakkskulen og vart seinare styrkt av computeranalysar; sjakk som sport er den norske sjakkskulen med stormeister Simen Agdestein (åtte landskampar i fotball under Ingvar Stadheim) og den fysisk veltrente Magnus Carlsen. Ideen om sjakk som kunst har indisk-persiske røter og er like gamal som spelet sjølv, altså 1500 år gamal, men hadde ei glanstid under romantikken på 1800-talet.

I vår tid, der vitskapen dominerer, kan ein som eit eksperiment gå attende til romantikken og spela varianten Fischer Random, utvikla av verdsmeister Bobby Fischer som ein protest mot dei sovjetiske opningsanalysane. Plasseringa av offiserane i startstillinga vert avgjord ved loddtrekking før partiet, slik at spelarane ikkje kan førebu nokon opningsteori.

Ein laurdag føremiddag for eit år sidan ringde kunstnaren Dag Alveng meg. «Eg skal ha ei utstilling på Henie Onstad Kunstsenter på Høvikodden. Eg har teke nokre sjakkbilete, men korleis kan eg skapa sjakkhistorie?» «Å plassera sjakk i museum er gjort før», sa eg, og tenkte mellom anna på performancekunstnaren Duchamp som spela sjakk mot ei naken Eve Babitz i Pasadena Art Museum i 1963. «Så om du vil skapa sjakkunst og skriva deg inn i sjakkhistoria, må du gjera noko anna.» Eg hugsa ei spalte eg skreiv i Dag og Tid i 2015, «Er vi klåre for Fischer?», og foreslo å plassera ein levande Magnus Carlsen i utstillinga.

Og slik vert det.

ATLE GRØNN

Atle Grønn er internasjonal
meister i sjakk.