Arne Garborg døydde 14. januar 1924, berre ein månad før Olav Nygard. Arne Garborgs forfattarskap blir òg markert rundt omkring i landet. Haugtussa går på to teater i hovudstaden. På dødslega fortalde Nygard at den beste tida i livet hans var då han budde hjå Arne og Hulda Garborg i Asker, imellom 1909 og 1911. Garborg fekk sjå eit utkast av eit skodespel av Nygard i 1908. Garborg skrytte av arbeidet, og Nygard sende eit takkebrev attende.

Hulda Garborg prenta dette brevet i Garborgs dagbøker då dei kom ut i 1925, men visse setningar vart for ekstatiske for Hulda, ho tok dei ikkje med: «De tok hugen min i 14–15 aars alderen, og sidan hev De sete til høgsætes hjaa meg, med ei ljosbragd som hev lokka himmelfødd traa og skirande trivnad upp av mine vokstergrunnar. Eg hev ròse i sol-sviv berre eg hev høyrt namnet Dykkar».

Arne Garborg hadde vona at Nygard ville stige fram som dramatikar, men som vi veit, enda Nygard som lyrikar. Veslemøys ord i Haugtussa (1895) kunne ha vore Nygards: «Aa heller vil eg/ med Augo sjaa,/ enn dauv og blind/ gjenom Verdi gaa/ og ikkje det sanne skilja!». Kanskje meinte Nygard nett dette langdiktet då han fortalde om «ljosbragda» som opna sansane hans?

Det finst passasjar i Haugtussa som minner om Nygards dikt. «Ei tung stund» fortel at Veslemøy blir freista til å drikke «Staupet breddfullt med Vin», ein trolldomsdrykk: «Drikk, so opnar seg Kongens Borg! Drikk, so gløymer du all di Sorg». Nygard talar om ein liknande «blundedrykk» som han ikkje makta tømme i «Eg andar hol på kvitan is».

Det er med dette i bakhovudet vi må lesa det kjende portrettet «Veslemøy». Det handlar om sjåaren, blyg og brydd utanpå, men i strid med sterke krefter innvendig. Ho kjenner faren i det å kverve «langt inn i ein annan Heim».

Difor har Haugtussa inspirert diktarar, ikkje berre Nygard, men òg Olav H. Hauge, som i dikt og dagbøker omtalar grensa mellom galenskap og inspirasjon. Og difor inspirerer Haugtussa unge songarar og artistar enno den dag i dag.

Ronny Spaans

Veslemøy

Ho er mager og myrk og mjaa
med brune og reine Drag
og Augo djupe og graa’
og stilslegt, drøymande Lag.

Det er som det halvt um halvt
laag ein Svevn yvi heile ho;
i Rørsle, Tale og alt
ho hev denne døyvde Ro.

Under Panna fager men laag
lyser Augo som att-um Eim;
det er som dei stirande saag
langt inn i ein annan Heim.

Ho gjeng aat sin Omnskraabenk
og set seg, men veit det knapt,
og tek denne Mjølkeskjenk
og sit der roleg fortapt.

Berre Barmen gjeng sprengd og tung,
og det bivrar um Munnen bleik.
Ho er skjelvande sped og veik,
midt i det ho er ven og ung.

Arne Garborg

Frå Haugtussa