Ein gong var det slik at eple og pærer, dei hang på tre, og så datt dei ned, og ferdig med det. Så enkelt er det ikkje lenger. Det vil seie: Newtons lov fungerer sjølvsagt framleis. Vert frukta moden nok, så dett frukta ned. Det er berre det at fruktproduksjon er så mykje meir komplisert enn noko som får plass i ei barneregle.

Ja, under fana «tekniske sider ved moderne fruktproduksjon» kunne vi ha lært oss om podingsteknikkar: om korleis eit frukttre aldri er berre eitt, eller av berre éin sort, sidan ein fruktsort som gjev god frukt, sjeldan gjev gode tre, og difor må ein pode saman to sortar – ein grunnstamme som gjev haldbare tre og ein fruktsort som gjev god frukt. Og om korleis ein på denne måten heilt fint kan få ei heil røys ulike eplesortar på same tre, sidan dei kjem av den same familien og kan vekse på same grunnstammen. Det finst faktisk eit epletre med 80 ulike sortar ein stad i Sarpsborg.

Dette kunne altså ha vorte ein rett så underhaldande fruktleksjon. Men så skjedde det noko tidlegare i sommar som gjer at vi i staden må legge blikket i meir alvorlege faldar: Den 14. juli melde Mattilsynet at pærebrann for fyrste gong er påvist i kommersiell fruktproduksjon her i landet.

Liten bakterie gjer stor skade

Pærebrann er ein bitte liten bakterie som gjer kjempestor skade: På verdsbasis er pærebrann den største skadegjeraren på eple- og pæretre. Bakterien får skot og blomar til å visne raskt, og mottakelege planter kan døy i løpet av eit par år. Bakterien produserer eit slim som set seg på greiner, i blomar eller i pollen, og slik kan smitten transporterast raskt mellom smittsame planter i eit område. Og smittsame planter, dei inkluderer 180 artar i 39 planteslekter. Og sist, men ikkje minst: Det fins ingen kur. Ikkje ei einaste gift tek livet av pærebrannbakterien. Det einaste nedkjempingsmiddelet vi har, er å hogge ned smitta tre og brenne dei.

I Amerika har ein hatt pærebrann i minst to hundre år. I Noreg oppdaga vi pærebrann fyrste gong i 1986, men hard innsats fekk utrydda bakterien att alt i 1993.

Gleda vart likevel kortvarig. Alt i 2000 var pærebrann attende – og no truleg for godt.

Kvifor eg kan seie det? To årsaker: For det fyrste er pærebrann så godt etablert i enkelte regionar i Rogaland, at Mattilsynet har gitt opp å kjempe mot sjukdommen. For det andre opna vi i 2015 for import av eple- og pæretre frå land med etablert pærebrann.

Produktivitet eller sjukdom?

Når pærebrann no, tjue år etter at sjukdommen etablerte seg i Noreg, for fyrste gong er registrert i ein kommersiell fruktgard, er nett den fruktgarden som er smitta eit døme på begge årsakene: Han ligg i «pærebrannsona» (området der Mattilsynet har gjeve opp kampen), og trea var importerte.

Mattilsynet «kan ikke utelukke» smitte frå importerte tre og vil prøve å spore smittevegen. Å konkludere for dette enkelte høvet er likevel vanskeleg. Eit par andre konklusjonar er lettare å drage: For det fyrste at pærebrann er særs vanskeleg å stoppe. Sidan bakterien set seg i pollenet, vil bier og andre pollinatorar spreie han. Difor er det mellom anna ulovleg å flytte bikubar inn og ut av pærebrannsmitta område.

For det andre gjev pærebrann økonomiske konsekvensar for fleire enn berre fruktprodusentane.

Så kvifor opna vi for ein import vi visste ville auke risikoen? «Gjennom import vil risikoen for utbrudd av pærebrann kunne øke», sa dåverande landbruksminister Sylvi Listhaug i ein spørjetime i Stortinget i 2015. Men ho vurderte andre konsekvensar som viktigare: at import av frukttre frå Europa vil gje «norske fruktbønder mulighet til raskere fornying og produksjonsøkning i sine fruktfelt».

På éin måte er det logisk: Det er underdekning på norsk frukt i sesongen – altså må vi produsere meir norsk frukt, altså må fruktbønder auke produktiviteten.

Men var verda så enkel? Framtida vil vise kor stort problem pærebrann vert. Men import over landegrenser vil alltid vere risikofylt. Kanskje er det ikkje det sunnaste for norsk frukt, det å konkurrere med resten av verda på produktivitet. Kanskje skulle vi konkurrere på sunnheit i staden – og satse på at vår eigen, halvarktiske frukttreproduksjon. Han får jammen meg vere god nok.

Siri Helle