Ordtaket seier at «d’er seint å stengja buret når fuglen er flogen». Å stengja nokon inne i eit bur er ofte ugreitt, i alle fall om buret står i eit avstengt rom med innestengd luft. Då er det berre rimeleg at fuglen flyg når høvet byd seg, anten det er tale om ein fengselsfugl, flyttfugl eller spøkjefugl. Når målvakta «stengjer buret», er ikkje målet å hindra nokon frå å koma ut, men syta for at ballen ikkje kjem inn.

Verbet stengja (norr. stengja) er i ætt med substantivet stong, og grunntydinga til stengja er ‘setja stong for, lata att med ei stong’. Det er vanskeleg å bruka vaniljestenger og lakrisstenger som stenge, men med ei brekkstong eller gardinstong stiller du sterkare. Elles veit me at umedgjerlege teltstenger kan stengja turgleda ute. Å stengja utan stenger er likevel ikkje noko problem: Du kan stengja nokon ute frå fellesskapen med eit augnekast eller ei handrørsle. Hovudsaka er at me set opp ei hindring. Me sperrar passasjen mellom to rom eller område, til dømes mellom ute og inne.

Det er vanleg å sjå føre seg at kroppen eller hugen er eit lite rom som inneheld tankar og kjensler. Dersom du lèt vera å visa eller tala om det du kjenner, kan me seia at du stengjer kjenslene inni deg. Kanskje stengjer du deg inne og lever avstengd i tillegg, men jamvel svært sosiale folk kan stengja seg av innimellom. Sjølve tanken kan òg verta hindra. Det kan dukka opp stengsler i åndslivet og mekanismar som stengjer for fri meiningsbryting.

Stundom er det gode grunnar til å halda møte for stengde dører, men ustengde dører er likevel ein grei hovudregel. Å stengja for innsynet kan vera minst like ille som å stengja for utsynet. Det gjævaste er å sjå vidt og ferdast fritt, men både vegar og verksemder kan vera nattstengde, og då gjeld det å nå fram før stengjetid. Før i tida kunne folk fara med trestengd eller jarnstengd slede, d.e. slede med treskoning eller jarnskoning. Det har òg vore vanleg å stengja fisk inne med not, jamfør notsteng, sildesteng og makrellsteng. Me kan jamvel stengja butikken, men me kan òg seia at butikken stengjer. Elles kan me stengja grinda, stengja kranene og stengja luftstraumen: Me har stengjeljodar eller plosivar som t, p og g, som krev at me stengjer artikulasjonsorgana og brått opnar opp att.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com