Så er ho død. Dronninga. Og det skjer underlege ting framfor augo våre. Statsoverhovudet i ei fallert stormakt, som har vore på nedtur i heile hennar tid som statsoverhovud, møter i høg alder ein mild død. Og verda stoppar opp.

Det er vanskeleg å tenke seg noko anna dødsfall, på heile kloden, som kunne skape så mange og så sterke reaksjonar. Monarkiet er i prinsippet eit einevelde.

Det stod fram i historia ved at ein fyrste og ætta hans samla makta i sine hender og la dei andre og konkurrerande fyrstane under seg.

I Noreg var det Hårfagre-ætta som tok makta etter blodige oppgjer. Ladejarlen, den største konkurrenten, vart slegen. I Sverige tok Gustav Vasa makta til seg og si ætt. I Danmark vart det grevefeide og borgarkrig før makta var trygt plassert. Oppgjeret om kongen og hans makt vart blodig i England.

Sidan har det gått tilbake med monarkane og monarkia. Monarkane blir færre og færre.

Monarkiet er i strid med politisk tenking på våre kantar siste hundreåra. Makta skal liggje hos folket, ikkje gå i arv frå generasjon til generasjon, slik ho gjer i kongehusa.

Kravet om ei anna, republikansk, styreform, er reist med jamne mellomrom, til inga nytte. Monarkane og husa deira står sterkt. Dei nordeuropeiske kongehusa lever trygt i slotta sine.

Og dronning Elizabeth II av England kom så nær gudestatus som eit menneske kan kome.

Dei europeiske monarkia som har overlevd, har gjort det ved å gje avkall på makta og dermed berge posisjonen som konge eller dronning.

Ved eit konstitusjonelt monarki står kongen eller dronninga utanfor den daglege politiske striden og er monark for alle. Ein president er først og fremst president for det fleirtalet som valde han. Mindretalet ville hatt ein annan president. Valde presidentar veit dette og fyller opp med sine eigne folk i styringsapparatet rundt seg.

Det er kanskje monarkens viktigaste funksjon: å vere eit symbol alle kan samle seg rundt, å halde alle samla. Det blir spesielt viktig når situasjonen blir farleg, når det røyner på. Vi såg det under siste krigen i Noreg, då kong Haakon vart det samlande symbolet. Arnulf Øverland og Nordahl Grieg skreiv begge varme kongedikt.

Når medlemene av kongehuset vårt er ute og fartar, er det oss alle dei representerer. Få vil tvile på det. Og det er kanskje det viktigaste i arven frå den døde dronninga.

Ho overtok som statsoverhovud i den gamle økonomiske og militære stormakta Storbritannia. Landet var utarma etter to store krigar på 40 år. Det store koloniriket var i ferd med å rakne. Britane vart sende heim til den skamfarne øya si. Historia hadde vendt Storbritannia ryggen etter å ha hatt landet som favoritt i nokre hundreår.

Samtidig drog det seg til i Europa. Den kalde krigen sende sine isvindar over kontinentet.

Det var dette Storbritannia den unge Elizabeth skulle overta ansvaret for då far hennar døydde, eit utpint heimesamfunn og ei globalmakt på nedtur.

Elizabeth II regjerte ikkje Storbritannia. Det var det regjeringa og det folkevalde parlamentet som gjorde.

I dei sterke reaksjonane ved hennar død ligg det likevel ei takk som også har politisk innhald. Ho var det samlingsmerket som heldt folket saman gjennom urolege og farlege tider. Sorga tyngjer Storbritannia i desse dagane.

Men sorga er også blanda med takk til ei gammal dame som gjorde jobben sin, då kveldsola sende sine flate strå.

Andreas Skartveit