Menneska lever i naturen og av naturen, og har alltid gjort det. Naturen gjev vêr og vind, sol og regn, mat og annan energi, skog og jordsmonn, alt vi treng for å ha halde oss ved livet, dei åra kvar og ein av oss får. Naturen er ein hovudressurs i livet vårt. Og, som med alle andre ressursar, blir det kamp om tilgang til han.

Mykje av dagens kamp handlar om denne ressurskampen: oljepolitikken og annan energipolitikk, grunnrentedebatten for fiskeindustrien, alle former for naturvern, og mykje meir.

Mykje av kampen handlar om å få statsmaktene på si side.

Kampen er ikkje ny i historia. På 1600-talet var bergverka i framgang, ei veksande næring rundt i landet. Bergverka trong skog og ved, til produksjonen og transporten. Her dukka ein fiende opp: geita.

Geita, dette favorittdyret til Vinje, beitar på og øydelegg småtre i barskogen. Ho var i konflikt med ei veksande næring. Egil Simensen og Bjørn Brænd fortel om denne konflikten i ei boka om småfehaldet i Nord-­Østerdal.

I 1690 la bergamtet Nordafjells, statens forlengde arm, ned forbod mot å ha geiter for alle som budde nær Røros Kobberverk. Forbodet kom til å vare og fekk etter kvart eit tillegg om straff for dei som braut det.

Det hjelpte ikkje. I 1695 var det framleis mange som heldt geiter og bukkar. Då avgjorde retten at alle som braut geitereglane frå styresmaktene, skulle arresterast og følgjast med opp til Røros, der dei skulle få si fortente straff.

Styresmaktene verna skogen, tilvoksteren og bergverket. Snauhogst vart straffbart i 1707. Og dei som framleis hadde geiter, fekk beskjed om å kvitte seg med dei innan mikkelsmess, elles ville dei bli konfiskerte.

Men østerdølane var tydelegvis strie folk. I 1711 vart regelverket om skog og geit lese opp i retten, med trugsmål om straff ved regelbrot.

Konflikten rundt geitehaldet var skarpast i Tolga. Og der fekk styresmaktene gjennomslag. I 1723 fanst det ikkje ei einaste geit i Tolga. Det som var att av geitehald, var i grannebygdene.

Men så kom utviklinga geita til hjelp. Det gjekk dårleg med bergverka. Køyreplikta til Rørosverket, med sine krav om tømmer, vart oppheva i 1816. Kviknegruva var nedlagd, og Foldalsgruva gjekk dårleg.

Husdyrbruket tok seg opp, som elles i landet. Selskapet for Norges Vel vart skipa i 1809, med utviklinga av landbruket som prioritert oppgåve.

Bergverka hadde hatt si tid, og var på nedtur. Tida var komen for geita og småfeet. Skogen var det knapt nokon som tenkte på.

Jens Kraft, som skreiv om Noreg på 1820-talet, kan fortelje at geit «holdes alminnelig og med fordel». Geitemjølka var nyttig til smør og ost, og av mysa laga ein «den bekjente Myse-Ost, som herfra faaes af fotrinlig Godhed».

I dag er bergverket på Røros turistattraksjon, dei andre er gløymde. Og geitosten er i alle daglegvarebutikkar og på dei fleste frukostbord.

Og geita spradar omkring og et det ho har lyst på. Som ho alltid har gjort.

Andreas Skartveit