På 1960-talet vart eg kjend med ein nyslått pensjonist. Han hadde hatt eit krevjande arbeid, og no skulle han bruke tida slik han sjølv ville.

Han kjøpte det store norske leksikonet som då var i handel. No sat han heime og bladde og las her og der. Han treivst og hadde det fint.

«Det er underleg», sa han. «Her står det å lese at mennesket har vore på jorda i millionar av år. Og så har det meste hendt i mi tid.»

Han var fødd sist på 1800-talet. Og hadde då, med eigne ord, fått med seg det meste.

Refleksjonen er nok for enkel og urett mot farne tider. Forfedrane, gjennom tusenåra, har lagt til rette for dei tankane som braut seg laus i førre hundreåret og kom til å skape kvardagen vår, med alt det nye som kvardagane våre er fylte med.

Samtidig har han nok rett i at hans generasjon, og sidan vår, har opplevd meir nytt en nokon før oss.

Til dagleg ser vi det ikkje. Som tidlegare generasjonar finn vi oss til rette med verda som ho er rundt oss, med bilar, fly, elektronikk, energiindustri og alt det andre, slik dei gjorde i si verd. Vi ven oss. Romferder er blitt kvardag, månen snart like nær som Kanariøyane. I hans og vår levetid har historia skifta gir og såleis fått opp ein fart som er dramatisk ny, også for henne, i alle fall for henne.

Så kan det dukke opp dokument som verkar utgamle ved det dei har å fortelje. Ser vi på datoen, fortel han at vi har å gjere med historisk ferskvare.

Dagens Næringsliv blar i si eiga historie, frå den tida avisa heitte Norges Handels og Sjøfartstidende, den gong kalla Sjøfarten. 12. juni 1919, for meir enn hundre år sidan, hadde avisa to store nordiske oppslag.

I Sverige var det hausse på bilmarknaden. Salet gjekk strykande, først og fremst til bøndene, som hadde tent gode pengar under krigen. Dei nye bilane som rulla ut på landsbygda, har sett spor i språket. Støytfangaren heiter på svensk kofångare, kufangar.

Ein bilnasjon var i ferd med å bli fødd, for hundre år sidan. I hundreåret som kom, skulle bilindustrien, med Volvo, SAAB og Scania Vabis, prege svenske landsvegar på samfunnsformande vis, på ein måte historia aldri hadde sett maken til.

Det andre nordiske oppslaget fortel frå København: «Her er nu opprettet et Dansk Luftfartsselskap, som med flyvemaskine vil drive lufttrafik mellom de danske byer.» «Det er opnaadd tilslutning med Norsk Luftrederi og Svensk Luftaktiebolag, de store engelske selskaper og det tyske luftrederi. Ved Kjøbenhavn vil man om mulig opprette en stor lufthavn beregnet på den store flyvertrafik, som ventes at ville komme fra de store luftruter fra Norge, Sverige, Russland og Finland til England.»

Og selskapet tek mål av seg til å overta lufttransport av både post og passasjerar.

Det er ein forsiktig start på noko som skal bli stort. Språket er ikkje framme enno. Selskapa er reiarlag i lufta, som KLM framleis er det, som kongeleg luftmarine. Reiarlag var ein kjend materie.

Vi er i 1919. Det var 16 år sidan det første motordrivne flyet til brørne Wright hadde vore i lufta, i 59 sekund, og 26 år sidan Gottlieb Daimler sette den første bilen på vegen, eit firehjuls køyretøy med innebygd forbrenningsmotor.

Det kom til å gå fort, på vegen, i lufta og over alt.

Så travelt har nok historia aldri hatt det.

Det var det min ven pensjonisten såg, der han sat og bladde i leksikonet, ei informasjonsform som hadde si beste tid bak seg.

Men det såg han nok ikkje.

Andreas Skartveit