Skjeletta, beingrinda, er det mest varige av kroppen vår. Om vi kjem heile i jorda etter å ha fullført livslaupet vårt, vil beina bli liggjande i grava vår i hundreår, kanskje tusenår.

Difor er skjelettfunn rike historiske kjelder. Dei fortel om kroppsstorleik. Kor lange var dei? Dei fortel om helse, sjukdom og kosthald. Kva døydde dei av? Kor gamle vart dei? Tennene fortel om det. Var døden fredeleg eller valdeleg? Var det hogg mot bein og skalle? Pil i brystet?

Vitskapen har gjort store framsteg i skjelettforskinga, for å få skjeletta til å fortelje soga si. No kan skjeletta tidfestast og daterast nokså nøye. Alt levande har ein liten konsentrasjon av den radioaktive karbonisotopen 14C i seg. Når vi døyr, vil denne isotopen gradvis brytast ned. Halveringstida, den tida det tek å bryte ned halvparten, er 5730 år. Ved å måle kor mykje av denne isotopen som er att, kan ein fastslå alderen på skjelettet og når skjeletteigaren levde.

No har vi også fått tilgang på DNA-analyse. Ved å ta ein prøve kan ein fastslå slektskap mellom skjelett og kvar dei kan ha kome frå.

I vitskapstidskriftet Apollo frå Universitetet i Oslo har Yngve Vogt ein stor artikkel om skjelettforsking og skjelettsamlingar. Universitetet i Oslo har åleine 9000 hovudskallar og skjelett i samlinga si.

Slike samlingar er ikkje uproblematiske. Frenologien var ein vitskap som ville lese mykje ut av hovudskalleforma. For frenologien var samane svært interessante. Det var gjerne urfolk som måtte levere materiale til den slags vitskapar.

Samesamlingane var store – og omstridde. Samane meinte at samlingane tilhøyrde dei, og ikkje eit eller anna institutt inne i hovudstaden. Det vart strid, og den såkalla Neidensamlinga vart returnert til skoltesamane så seint som i 2011. Resten av samesamlinga er fysisk skild frå resten av skjelettsamlinga. Ho er forvalta av Sametinget og stengd for publikum. Altså handlar sjølv skjeletthandtering om makt og politikk.

Då frenologien stod på høgda av si makt i mellomkrigstida, vart barneskallar frå samegraver i Nord-Sverige gravne opp nattetid og sende til Universitetet i Uppsala for forsking. Det forskrekka dei truande samane, og presten deira sende eit brev til det teologiske fakultetet der for å spørje korleis det skulle gå på den ytste dagen, då alle skulle reise seg frå gravene sine, når kroppen låg i grava si, medan skallen låg i Uppsala. Brevet finst, men noko svar har ikkje dukka opp.

Skjelettforsking er ikkje ufarleg. I eit kloster i ein by i Nord-Frankrike ligg restane av hertugane Richard I og Richard II, nære etterkomarar av vikinghovdingen Gange-Rolv. Dei to skjeletta var levande turistattraksjonar, med godt årleg besøk. Professor Per Holck ved skjelettsamlinga i Oslo ville gjerne analysere dei to skjeletta for å kome nærare eit svar på det gamle spørsmålet: Var Gange-Rolv norsk eller dansk?

No viste det seg at den eine skjeletteigaren døydde på 700-talet, medan den andre døydde alt 300 år før Kristi fødsel. Og Gange-Rolv rusla omkring i Normandie omkring år 1000 e.Kr.

Her hadde historieskrivarane gitt godt rom for fantasi og reklame.

Per Holck fekk ikkje svar på spørsmålet sitt, men turistindustrien i den vesle byen fekk mindre å vise fram.

I mausoleet på Akershus festning ligg restane av Sigurd Jorsalfar, eventyrkongen med internasjonal karriere i Miklagard. Holck har granska han også, fortel Yngve Vogt. Hovudskallen er frå 1500-talet. Då hadde Sigurd Jorsalfar vore død i fire hundre år. Skallen er då ikkje hans, knapt resten også.

Skjeletta lyg ikkje. Det er dei ikkje i stand til, om dei skulle vilje det.

Men dei må finne seg i å bli tolka og tildikta fantastiske historier.

Mot ettertida er også skjeletta forsvarslause.

Andreas Skartveit