Utgangspunktet for spalta denne veka kan nok med rette kallast flisespikkeri. Men, som dei seier, djevelen ligg i detaljane, og når det er leiande kjøt- og eggprodusent Nortura som står bak brølaren, er det på sin plass å vente seg meir.

Høyr her:

Det handlar om egg. Nærare bestemt brune egg, som Nortura no har byrja å selje i eigne kartongar under konseptnamnet Prior Hønsegården. I omtalen av produktet på eigne nettsider skriv Nortura fylgjande: «Eggene er brune, rett og slett fordi de kommer frå brune høner».

Finn du feilen? Sjølv har eg tre svarte høner trakkande rundt i hønsegarden min. Dei legg ikkje svarte egg. Dei legg for så vidt ikkje kvite eller brune egg heller, men egg som er lyseblå. Det skal vi kome attende til – etter at vi har lært Nortura kva som gjer at enkelte høner legg brune egg.

Fargen ligg i øyret

Hønene som legg dei brune egga som hamnar i kartongane merkt med Hønsegården, er av hybridrasane lohmann brown classic og ISA brown – som er brune. Men at dei òg legg brune egg, er tilfeldig.

Dette tyder ikkje at du ikkje kan sjå på høna kva farge ho får på egga ho legg – men du må gå ein god del nærare innpå enn berre å sjå på fargen på fjøra: Du må rett og slett bretta fjøra høna har kring hovudet, til side, og kike inn i øyret. Der kan du kanskje sjå øyrebeinet, og om det er brunt, vert egga høna legg, brune.

Men det tyder ikkje at det er fargen på øyrebeinet som avgjer kva farge egget får. Igjen snakkar vi om eit reint tilfelle, men eit tilfelle som samsvarer. For kva farge egga til høna får, er sjølvsagt skrive i genane hennar.

Eggefargen er ein del av genotypen til høna, akkurat som fargen på fjøra eller blodtypen. Genotypen ligg lagra i DNA-et – inne i kromosomet i cellene – og er ikkje synleg: Om høna legg brune egg, er ho genotype brun. Men dei brune egga er fenotype brune.

Fenotype er altså eigenskapar ved eit individ vi kan observere direkte. Dei kan likevel ikkje alltid førast attende til genotypen: genotypen er oppskrifta, fenotypen er produktet, og vegen mellom dei to kan variere med genetiske kombinasjonar, uttrykk, og til og med miljø.

Og her er det dei lyseblå egga kjem inn att i forteljinga. Eg veit ikkje kva rase hønene mine er, bortsett frå at dei høyrer til fleire enn berre éin. Og i denne blandinga har det ein eller annan gong vore eit individ med genotype blå egg. Og så har det vore eit individ med genotype kvite egg, og så har dei to blanda seg, og vipps, så får eg plukke lyseblå egg kvar morgon.

Moralen

Nett det er sjølvsagt noko av moroa med å ha høner: å sjå kor ulike dei er. Den eine av dei tre svarte hønene mine har fjør på beina, ei anna svart kam, og den tredje er mykje flatare og lengre over ryggen enn dei andre to.

Slik har høner vore: like ulike som hestar, hundar og kattar. Men der vi blant selskapsdyra har sett verdien i å avle på ulikskapane, har vi avla produksjonsdyra motsett: Her er det mest rasjonelt at alle er heilt like – eller med høgst kosmetiske skilnader, som i kvite og brune fjør og kvite og brune egg.

Var det ein moral i denne historia? Det får vere heilt greitt at Nortura sel brune egg i eigne kartongar. Men dei lyt vere ærlege på at å skilje mellom brune og kvite egg frå hybridar ala opp av dei same oppdrettarane og elles har temmeleg like eigenskapar, berre er å skrape i den ytste overflata av det store hønemangfaldet som finst i verda – om vi ser forbi industriproduksjonen, som det er to store selskap som kontrollerer: Lohmann og Aviagen, som står bak lohmann brown og ISA brown, og dei er ikkje eingong rasar, men patenterte hybridar som berre eksisterer i ein eller to generasjonar.

I den opne, biologisk mangfaldige verda, derimot, finst det så mange hønserasar at ingen har tatt seg bryet med å telje dei. I Noreg er truleg kring 50 rasar i bruk i hobbyhushald, men i røyndommen der ute finst det mange, mange fleire. Heldigvis. Og alle har dei øyrebein, og alle legg dei egg, og somme er kvite, somme brune, somme nesten raude, somme blå og somme grøne. Heldigvis.

Siri Helle