I august 2021 bestemte regjeringa at eit utval skulle greie ut korleis Noreg kan nå målet vi har sett oss i klimalova: å verte eit lågutsleppssamfunn innan 2050. Innan 1. november i år skal Klimautvalet 2050 legge fram ei offentleg utgreiing om kva vegval Noreg må ta for å verte nettopp dette lågutsleppssamfunnet. 

Utvalet har heimeside, og her kan ein lese både den mellombelse rapporten frå i fjor – i tillegg til kva utgreiingar dei har henta inn frå eksterne faggrupper. I denne kategorien finn vi mellom anna dagens tekst: Nibio og Ruralis’ utgreiing «Produksjonspotensial i jordbruket og nasjonal sjølforsyning med mat».

Konklusjonen som vert presentert i nettsaka, er pirrande: «det er mulig å forsyne Norges befolkning med et plantebasert kosthold basert på kun norske arealressurser».

Eit sjølvforsynt Noreg der, altså. Men kvifor – i graslandet Noreg, meiner eg, der 3 prosent av arealet er åkerland medan over 40 prosent er beitemark – skal kosthaldet vere plantebasert?

Mat om vinteren

I mandatet bed Klimautvalet om svar på teknisk potensial for dyrking av alle plantevekstar til menneskemat – altså korn, belgvekstar, frukt, bær og grønsaker. Så kjem beitebruken: «Overordnede vurderinger av hvordan man kan få mest mulig ut av tilgjengelige beiteressurser», vert det bede om.

Med andre ord: Utvalet vil ha bilete av korleis Noreg kan fø seg mest mogleg sjølv. I avsnittet om korleis ein skal utnytte utmarks- og innmarksbeite best mogleg, vert det poengtert at sjølv om beitepotensialet i utmark i Noreg er stort – heile 55 prosent av det ligg unytta – hjelper ikkje det om vi ikkje har anna areal til dyra den delen av året det ikkje er høve til å beite. Skal ein til dømes nytte sau til å ta ut alt tilgjengeleg beiteareal i Troms, må grovfôrarealet aukast med 114.000 dekar.

Rapporten dreg opp tre scenario for sjølvforsyning i Noreg i 2050, slik mandatet bad om. Eitt med berre planteproduksjon, eitt med meieri- og eggproduksjon og kjøt som biprodukt, og eitt med ein avgrensa svinekjøtproduksjon i tillegg. I alle scenarioa er altså norsk sauehald historie.

Korn og potet

Og konklusjonen har vi alt: Berre det reint plantebaserte jordbruket vil kunne levere nok energi og protein til å fø alle nordmenn i 2050. Villfisk skal vi framleis ete, men han er så kalorifattig at sjølv om vi mangedoblar konsumet, vil det ikkje utgjere meir enn eit par prosent på fôrsetelen vår. Så må vi ete mykje korn, potet, gulrot, kålrot og andre lagringsgrønsaker – og konservere frukt og bær og lage proteinprodukt av belgvekstar og oljevekstar. Med ein gong vi lèt fulldyrka mat gå gjennom ein dyremage, går det gale. Då får vi for få kaloriar til slutt, for det er ikkje til å kome unna at dyra brukar fleire kaloriar enn dei produserer.

Skal vi verte sjølvforsynte etter denne modellen, må vi altså late alt jordbruksland utanfor flatbygdene på Austlandet, Jæren og Trøndelag gå ut av bruk. Det trur eg eigentleg ingen ynskjer seg. Eg synest òg det er rart at rapporten, som tidlegare har brukt mykje plass på beitepotensial, tilsynelatande ikkje tek endringar i dyrehaldet i meir beitevenleg retning inn i denne delen av rapporten.

Kva skal vi så lære av dette? At sjølvforsyning ikkje er så enkelt som det fyrst høyrest ut, kanskje. Men at det framleis er mogleg – kanskje ikkje kvart einaste år, men i det minste som eit mål å sikte mot.

Men samstundes: at det målet ikkje må gå på kostnad av at vi kan bruke alle ressursar vi har til å produsere mat i Noreg. Det vert liksom litt feil om vi skal late store delar av landet ligge ubrukt, vert det ikkje?

Nei, i staden for bastant scenariotenking treng vi praktisk løysingstenking. Rapportskrivarane er inne på det og ville nok vore meir fleksible om ikkje mandatet frå Klimautvalet hadde avgrensa dei. Lat oss håpe den stilla ikkje finn vegen inn i NOU-en som snart kjem – for er det noko både klima- og matpolitikk ikkje treng nett no, så er det teoretiske løysingar som ikkje fungerer i den verkelege verda.  

Siri Helle