Kva kostar ei tysk gulrot for tida? Jau, ho kostar 59 prosent meir enn ho gjorde i februar – i euro. Om vi reknar prisen om til norske kroner, som vi jo må om vi skal hente gulrota hit til lands, vert prisauken 67 prosent. Årsaka? Låg tilgang – høg etterspurnad. Og gulrota er langt frå aleine:

«Det er knapphet for løk i Europa og ellers i verden», skriv Landbruksdirektoratet i si nettoversikt over internasjonale matvareprisar. Årsaka er mellom anna at tørke har ført til at laukavlingane i Spania har minka med 30 prosent. Og kiloprisar på lauk har no for tida hamna utanfor grafen Landbruksdirektoratet nyttar – han stoppar på 10 kroner per kilo. Ein «vanleg» kilopris dei siste åra har vore mellom 4 og 7 kroner.

Potetprodusentane slit òg med tørke og varme: Arealet med dyrka potet til industri i Europa var større i 2022 enn i 2021, fortel Landbruksdirektoratet. Likevel var avlinga mindre – og av dårlegare kvalitet. Etterspurnaden er venta å auke og prisane å gå opp.

Og kva så med dei animalske produkta? Om koronapandemien for det meste er over, er fugleinfluensapandemien i høgaste grad pågåande: I USA mista 43 millionar høner livet som fylgje av fugleinfluensa i 2022. Enno har ein ikkje anna val enn å avlive heile flokkar om det vert funne smitte – det finst ingen kur, og vaksinar er verken gode nok eller mogleg å administrere på så mange individ. Legg til ei næring som er særs utsett for auke i straum- og fôrprisar, og du har ei råvare som har auka 37 prosent i pris frå i fjor – om ho i det heile er å få tak i.

Pizza og sjokolade

Men ikkje alle prisar går i taket. Til dømes har prisen på smør gått ned frå rett over 70 kroner per kilo i tredje kvartal i fjor til rett over 50 kroner per kilo i fyrste kvartal 2023. Trass i auka etterspurnad har produsentar i Europa klart å produsere meir smør. Etterspurnaden etter skummamjølkpulver går derimot ned. Så kan ein lure på korleis økonomien til produsentane ser ut til slutt.

Ja, for det er mange spørsmål. Årsaka til at eg sit på Landbruksdirektoratet.no og blar i matvareprisar, er at det same direktoratet nyleg lanserte oversikta over import og eksport av RÅK-varer, og at dei valde å fronte pressemeldinga med at «vi importerer mer sjokolade og pizza». Ja, for det får det ikkje akkurat til å høyrast ut som det er noka krise nokon stad, gjer det vel, om det vi er mest opptatte av her til lands er meir pizza og sjokolade?

Ein kan verkeleg spørje seg kvifor vi importerte 4723 tonn pizza til ein verdi av 216 millionar kroner på eitt år – særleg når vi veit at to av dei største pizzamerkevarene, Grandiosa og Big One, begge vert produserte ved fabrikken til Orkla på Stranda. Men så har Dr. Oetker vorte stadig fleire nordmenns nye fastlege – og desse pizzaane er produserte i Tyskland.

Utfordringar i vente

Nei, det er ikkje matvarekrise i Noreg – enno. Ikkje i verda heller. Men eg vert uroa. Det er grunn til å verte det no. Eg synest ikkje det er noko kjekt å lese om avlingssvikt for vekst etter vekst og dyresjukdommar ein ikkje kan kontrollere. (Friseindustrien slit òg, forresten, og no vert det rapportert om mogleg grisepestutbrot i Kina.) Særleg ikkje når eg veit at hovudårsaka mest truleg ikkje vert vekke – endringsretninga det globale klimaet har, vil ikkje gjere det lettare å dyrke mat i åra framover. Snarare tvert om.

Eg tenker at det snart er på tide for Landbruksdirektoratet å slutte å fokusere på pizza og sjokolade og i staden innleie pressemeldingane med at sjølv om vi importerte 2 prosent færre brød i fjor enn i 2022, kosta det oss 34 prosent meir. Så kan vi late Statistisk sentralbyrå få spe på kunnskapsbanken med at vi produserte 1,4 prosent meir korn i Noreg i 2022 enn vi gjorde i 2017.

For det er slik vi må halde fram: på den eine sida påpeike og jobbe med å løyse problema, altså stoppe global oppvarming, og på den andre sida halde fram med løysinga, som framleis, no og alltid vil vere å produsere mest mogleg av vår eigen mat og stele minst mogleg av det globale matbordet.

Siri Helle