Lytt til artikkelen:

Sånn eigentleg er jo heile greia heilt feil. Heilt snudd på hovudet, rett og slett. Det burde ikkje vore produsentane av den rettferdig handla kaffien som måtte betale ekstra for ekstra merking. Det burde vore billegkaffien, til dømes Kaffe Prima til 69,20 per kilo hjå Rema og Kolonial.no, Menys Cirkel Kaffe til 106 eller Friele frokostkaffe til kring 150 kroner, som burde prove at kaffiproduksjonen deira ikkje går utover nokon, eller, i motsett fall, vere open og ærleg om kven som vert skadelidande.

For det kan vere fleire, det, om det no er underbetalte eller berre altfor unge arbeidarar, eller miljøet som slit med for mykje bruk av sprøytemiddel, eller til og med eigaren av kaffiplantasjen som rett og slett ikkje klarar å få økonomi i produksjonen ved å levere til ein særs svingande verdsmarknad.

Ja, slik er kaffikvardagen: Ifylgje International Coffee Organization har prisen på «Other Milds» – våtprosessert arabica-kaffi dyrka utanfor Colombia, betre kjend som vanleg kaffi her heime, i til dømes Guatemala i tidsrommet 2000–2018, variert frå 1 til 4,7 dollar per kilo.

Marknaden på sida

Ein stad der ligg truleg prisen produsenten treng å få for å overleve. Kva ansvar har vi, verdas nest mest kaffidrikkande folkeferd her oppe i det kalde nord, for det?

Samstundes som merksemda kring ulikskapen i marknaden har auka, har det vakse fram ein eigen marknad for kaffiposar som syner slikt ansvar. Mest kjent er merkeordninga Fairtrade: Eit blått og grønt yin og yang-symbol på pakningen syner at «råvareproduserende bønder og arbeidere har fått bedre handelsbetingelser og at råvarene er dyrket etter standarder for trygge arbeidsforhold og berekraftig jordbruk», ifylgje organisasjonen Fairtrade Norge.

Ein av dei norske kaffiprodusentane som tilbyr slik kaffi, er trønderske Kjeldsberg. Ja, dei går lenger enn forskriftene til Fairtrade seier: I samarbeid med bistandsorganisasjonen Utviklingsfondet byrja dei i 2019 å handle direkte med ei gruppe småbønder i Guatemala.

Vanlegvis går kaffikjøping gjennom minst eitt mellomledd: Dei lokale kaffikjøparane som reiser rundt og handlar med bøndene, blir kalla coyotar. Dei kan selje vidare til større kaffioppkjøparar, som igjen formidlar til produsentar her i Vesten.

Ved å kutte mellomledd kuttar ein prisen og har høve til å sørge for at fleire av kronene hamnar hos dei som gjer jobben. Men å handle direkte åleine garanterer ingen betre betaling – det er det, i Kjeldsbergs høve, Fairtrade-sertifiseringa som gjer.

Men denne sertifiseringa kostar òg pengar, og det er det ikkje alle som er glade for. Går ikkje vinninga opp i spinninga, då, i andre fordyrande mellomledd?

Ein annan veg

Den Rema-eigde økologiske produsenten Kolonihagen har valt å gå ein annan veg i sitt forsøk på å rettferdiggjere kaffihandlinga si. På kaffiposane deira står det «Kolonihagen kaffifond gir to kroner ekstra til arbeiderne».

Også Kolonihagen handlar direkte med småbønder – via det vesle, norske kaffibrenneriet Kaffa. Kaffien er ifylgje dei sjølve produsert under gode arbeidsforhold, men altså ikkje Fairtrade-sertifisert.

Årsaka til dette er ifylgje dei sjølve at å gje bonden betre betalt for plukkinga i fyrste ledd, berre vil balle på seg i alle påfylgjande ledd og gje unødvendig dyr kaffi til slutt. Difor tek Kolonihagen to kroner frå kvar pose seld kaffi, puttar dei i eit fond og betaler dei ut til arbeidarane i etterkant.

Fungerer det? Vel, frukostkaffien til Kolonihagen kostar 321 kroner per kilo hjå Kolonial.no, medan Kjeldsbergs direkteimport blir seld for 178 kroner. Vi må ta med at Kjeldsberg òg er 50 prosent eigd av Reitan-gruppen, og at prisane ikkje treng å spegle kostnaden. Det er likevel ikkje tvil om at ein nærare dobbelt så høg kilopris vatnar ut argumentasjonen deira: Ikkje minst når det finst andre, gode argument for å Fairtrade-sertifisere kaffien deira.

Eitt av dei er nettopp å finne i at Fairtrade har eit etablert byråkrati. Det er ei etterretteleg merkeordning som mange kjenner og kan ta omsyn til. Ein kan ikkje forvente av oss forbrukarar at vi skal sette oss inn i nye merkeordningar for kvart produkt vi kjøper. I staden for at kvar produsentar etablerer sitt eige merke, bør dei vurdere å engasjere seg i – og om naudsynt forandre – merkeordningane som alt finst.

Siri Helle