Har du sjølvplukka jordbær på butikken i sommar? Flytta dei dårlege bæra diskret over i ei anna korg og fine bær over i di, meiner eg? Du er ikkje aleine.

På den eine sida er det ei openberr egoistisk handling: Du flyttar problemet over til andre jordbærkundar, dei som ikkje er like frekke, og som vert sittande att med dårlegare jordbær enn dei eigentleg betalte for.

På den andre sida kan handlinga sjåast som eit uttrykk for sunn forbrukarmakt. Når vi betaler opp mot 70 kroner for ei 400 grams jordbærkorg, skal då ingen av oss sitte att med rotne bær? Det er då ikkje det vi betalar for. Den norske jordbærsesongen er kort, altfor kort til mugne jordbær.

Eller ligg svaret enn heilt annan stad? Om vi ser litt større på det heile: Frå eit matsvinnperspektiv, til dømes, er ikkje problemet kven som sit att med rotne bær, men at gode, søte, friske, næringsrike, energikrevjande og i aller høgaste grad etterspurde norske jordbær får lov å rotne i det heile.

Den norske modellen

Kva kjem det av, skal tru? Vi skal sjå endå litt lenger attende, men fyrst skal eg skrifte: Kor mange friske bær du enn har tuska til deg på butikken i sommar, har eg tuska til meg fleire.

Eg har feriert ved sida av ein «profesjonell» jordbæråker. Kvar kveld har eg plukka fleire liter – utan å spørje om lov.

Eg klarte rett og slett ikkje å late vere. Til det stod det for mange fine, raude, friske, næringsrike, søte bær som ingen andre plukka.

Kvifor ikkje? Åkeren fylte seg opp att dagleg. Dei litrane eg plukka på ein liten flekk, var meir enn attende dagen etter. Den offisielle årsaka var at det var for mykje sopp: Og ja, gråskimmelsoppen var å sjå. Men han var på ingen måte overveldande. Kvaliteten på bæra var heilt topp – i det minste så lenge avstanden frå åkeren til bordet ikkje var meir enn 30 meter.

Nærmar vi oss noko no? Kvifor er norske jordbær så gode, så mykje betre enn dei vi får sende frå Belgia, Nederland og Spania? Noko kjem av klimaet: At vi har kaldare somrar, gjev tøffare, meir smaksrike bær. Men noko er òg nærleiken: Di lenger jordbær skal transporterast, di kortare får dei stå i åkeren. Dei må plukkast umodne: Difor er importerte tomatar, fiken og fersken bleikare på så vel farge som smak i Noreg enn dei er på lokale marknader.

Vi forventar at norske jordbær skal vere blodraude og smaksrike. Eg brukte sjølv fyrste del av jordbærsesongen på å klage over at jordbæra var for sure. Då gidd eg ikkje kjøpe dei. Men no slår det meg: Forventa eg for mykje? Er kombinasjonen modne butikkjordbær, lang, sentralisert distribusjonskjede og eit mål om å redusere matsvinn eigentleg umogleg?

Systemfeil

Og om så er: Er det jordbæra eller systemet det er noko gale med? Éin ting er at jordbærbonden ved feriestaden min ikkje kunne plukke jordbæra for å sende dei til butikken. Skal dei innom eit sentrallager, ein grossist, transporterast og settast fram i butikken, går det fort nokre dagar. Bæra skal handterast særs varsamt for ikkje å verte øydelagde. Då er det kanskje greiare å berre sprøyte bæra, som er det som vert gjort. Å ha plukkarar kostar pengar, og om for stor del av bæra har for dårleg kvalitet til å nå butikken til ein pris som kan verke høg for oss, men som mest truleg ikkje er høgare enn han må vere for bonden, er det slik det vert.

Så kva skal vi gjere? Eg trur det er på tide å slå eit slag for god, gamaldags sjølvplukk. Få folk flest ut i åkrane att. Gjerne fyrst etter dei profesjonelle plukkarane har gjort seg ferdige, slik at bonden er sikra ein viss økonomi i arealet. Sjølvplukk vert bonus, sjølv med noko organisering kanskje meir langsiktig bonus enn bonden fyrst ser føre seg: Den som sjølv har plukka jordbær, kjent kor fort det røyner på ryggen og sett kor hårfin balansen mellom eit perfekt modent og eit overmodent jordbær er, dryger lenger med å klage på så vel dårlege bær som høg pris enn ein som aldri har sett foten i ein jordbæråker.

Siri Helle