Fyrst litt frå Sovjettida: Sjakklitteraten Ilja Majzelis (1894–1978) hadde det beste sjakkbiblioteket i Moskva. Han budde med kona og svigermor, som var lam og tagal. Ho sat paralysert i eit hjørne i biblioteket til svigersonen. Folk ringde konstant heim til Majzelis og bad han sjekka opplysningar i bøker og tidsskrift. Han dikterte sjakktrekka i telefonen: «a… b…». Men éin gong kom det ljod frå svigermor: «aa-be – for ein tulling!»

Sjakkspelarar fekk lov å arbeida i biblioteket, men dei fekk ikkje ta med bøkene heim. Sjakkhistorikaren Jurij Averbakh (f. 1922), i dag den eldste stormeisteren i verda, sat med bøkene til langt på natt med berre svigermor som passiv tilskodar. Med eitt lyste augo hennar opp: «Kven er du?» spurde ho. Averbakh miste taleevna. Ho såg på han og sa: «Her bur det berre kjellarmenneske. Spring ut til livet, unge mann!» Med det same kom Majzelis og kona inn i rommet, og svigermor vart på ny som ein mumie.

For eit år sidan var eg i Sjakkens hus i Moskva. Eg kjøpte alt dei hadde, og spurde sjakkhistorikaren i huset kvar eg kunne få tak i meir. «Då må du til Oktober-enga», sa han lågt. Neste dag tok eg metroen ut av sentrum. Eg fann ei stor, anonym bygning, men djupt nede i kjellaren var det teikn til liv. Ved sida av ein køyreskule fann eg, i rom 22, ein sjakkbutikk utan vindauge. Bak disken sat ein nerd av den typen ein finn i sjakken. Han kunne svara på alt, men sa ikkje eitt ord for mykje. Han stilte ikkje eit einaste spørsmål, som til dømes kvifor ein nordmann hadde funne fram til denne kjellaren.

Ei dame kom inn og kjøpte ei lærebok for born av Olga Dolzjikova, som bur i Oslo og er fyrstebordspelar for det norske kvinnelandslaget. Eg smilte for meg sjølv: «Denne kjellaren er liten, men det er verda òg.» Ein mann utan tenner kom inn, ikkje for å kjøpa bøker, men for å prata. «Såg du Carlsen mot Nakamura i går?» spurde han entusiastisk. «Ja,» sa mannen bak disken. Eg kunne ikkje halda meg: «Eg såg òg partiet, og eg kjenner Carlsen.» Mannen bak disken syntest ikkje det var noko å kommentera, men mannen utan tenner vart interessert. Vi prata litt om Carlsen før eg kjøpte 12-13 bøker og gjekk ut i solljoset på Oktober-enga.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal
meister i sjakk.