På nokre område forandrar vi oss ikkje særleg her i Noreg. Ikkje i dei store linjene, i det minste, for det er dei to same matrettane som toppar nasjonalrettstatistikken både i 1972 og 2014: fårikål og kjøtkaker.

Då har vi gjerne ete kjøtkaker sidan tidenes morgon òg, då, eller? Nja, ikkje heilt. Eller, vi har sikkert hakka kjøt og innvolar fint opp og forma dei til kaker og steikt eller kokt dei, men produkta ville vere eit godt stykke unna det vi i dag kallar kjøtkaker. Kjøtkaker er nemnde i den fyrste norske kokeboka, Karen Dorothea Bangs Huusholdnings-bog indrettet efter den almindelige Brug i Norske Huusholdninger Utgivet ved en Forening av Huusmødre frå 1830, men retten var då ein arbeidskrevjande luksusrett for dei velståande. Hakkinga tok tid, nemleg.

Det verkelege gjennombrotet i kjøtkakeverda kom med kjøtkvernene kring år 1890, om vi skal tru Norges Bygdekvinnelags prosjekt «Den norske kjøttkaka». Enno tok det nokre år før kvernene vart vanlege i kvar ein heim, nokre år som hadde med seg ei anna biologisk nyvinning som påverka kjøtkakehistoria: hermetisering. Å kunne ta ferskt kjøt, steike det eller koke det litt, og pakke det hermetisk tett slik at det heldt seg i månader eller år, var noko heilt nytt. Vekk med salting, speking og røyking, og fram med blikkboksane og glasa med gummistrikk.

Kjøkkenkaker

Med eitt var kjøtkakene trygt plasserte i kjøkkenet til mamma, og der syner butikkhylla mi meg at dei er framleis. Fersk & Ferdig, som er Norgesgruppens EMV-serie med ferdigprodukt, kan i alle høve skilte med Mors tradisjonelle kjøttkaker i brun saus med ertestuing, til ein porsjonspris av rimelege 56 kroner.

Spørsmåla stiller seg i kø: Ville mamma godkjent kjøtkakene til Fersk & Ferdig? Eit kjøtinnhald på 47 prosent er knappast noko å vere stolt av. Særleg ikkje sidan resten av ingrediensane er såpass inkjeseiande som natriumkaseinat (eit salt av osteproteinet kasein), myseproteinkonsentrat, psylliumfiber, maltodekstrin og aroma. Eg trur mange mødrer heller ville kjenne seg forvirra enn stolte av å verte plasserte i ein slik samanheng.

Sjølve kjøtkakene er likevel ikkje det verste i måltidet. Sausen har 42 ingrediensar. Førtito. Eg nemner i fleng ingrediensar som finst i dei færraste kjøkkenskap: emulgator, stabilisator, aroma, modifisert maisstivelse, surleiksregulerande middel og fargestoff. Sausen er om ikkje like viktig, så i det minste det nest viktigaste på kjøtkaketallerkenen. Det som skil norske kjøtkaker frå danske frikadeller, er trass alt at medan frikadellene vert steikte ferdige i panna, skal kjøtkaker berre brunast og trekkast ferdig i nettopp sausen. Sausen skal skape litt av magien: at det som ligg att i steikepanna frå kakesteikinga, får nytt liv i møte med smør, mjøl og væske.

Magi og kjemi

Det skal vere litt magi i kvardagskjøkenet. Det skal vere kjemi der òg, uansett om det er mor, bror, syster eller stefar som lagar mat der. Men kjemien skal vere forståeleg, rik på smak og formålstenleg. som kjemien bak det at kjøtfarsen vert seig om du knar han med salt. Du må på ingen måte kunne lage kjøtkaker for å vere ein god forelder, men det kan vere du likevel synest det er artig å prøve å lage dine eigne mamma- eller pappakjøtkaker. Eventuelt er Gildes Ekte norske kjøtkaker eit mykje meir forståeleg alternativ: storfe- og svinekjøt, mjølk, potemjøl, lauk, salt, krydder og potetfiber er innhaldslista sjølv mor kan forstå.

Kjøper eg kjøtkakemiddagen min frå Fersk & Ferdig? Nei takk, eg forstår rett og slett Gilde så mykje, mykje betre.

Siri Helle