JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Kjøtkaker

Mamma har ikkje einerett på kjøtkaker, men dei ho lagar, bør vere skikkelege.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Kjøtkaker i brun saus, saman med fårikål, toppar statistikken over nasjonalrettar.

Kjøtkaker i brun saus, saman med fårikål, toppar statistikken over nasjonalrettar.

Illustrasjonsfoto: Tore Meek / NTB scanpix

Kjøtkaker i brun saus, saman med fårikål, toppar statistikken over nasjonalrettar.

Kjøtkaker i brun saus, saman med fårikål, toppar statistikken over nasjonalrettar.

Illustrasjonsfoto: Tore Meek / NTB scanpix

3685
20170825
3685
20170825

På nokre område forandrar vi oss ikkje særleg her i Noreg. Ikkje i dei store linjene, i det minste, for det er dei to same matrettane som toppar nasjonalrettstatistikken både i 1972 og 2014: fårikål og kjøtkaker.

Då har vi gjerne ete kjøtkaker sidan tidenes morgon òg, då, eller? Nja, ikkje heilt. Eller, vi har sikkert hakka kjøt og innvolar fint opp og forma dei til kaker og steikt eller kokt dei, men produkta ville vere eit godt stykke unna det vi i dag kallar kjøtkaker. Kjøtkaker er nemnde i den fyrste norske kokeboka, Karen Dorothea Bangs Huusholdnings-bog indrettet efter den almindelige Brug i Norske Huusholdninger Utgivet ved en Forening av Huusmødre frå 1830, men retten var då ein arbeidskrevjande luksusrett for dei velståande. Hakkinga tok tid, nemleg.

Det verkelege gjennombrotet i kjøtkakeverda kom med kjøtkvernene kring år 1890, om vi skal tru Norges Bygdekvinnelags prosjekt «Den norske kjøttkaka». Enno tok det nokre år før kvernene vart vanlege i kvar ein heim, nokre år som hadde med seg ei anna biologisk nyvinning som påverka kjøtkakehistoria: hermetisering. Å kunne ta ferskt kjøt, steike det eller koke det litt, og pakke det hermetisk tett slik at det heldt seg i månader eller år, var noko heilt nytt. Vekk med salting, speking og røyking, og fram med blikkboksane og glasa med gummistrikk.

Kjøkkenkaker

Med eitt var kjøtkakene trygt plasserte i kjøkkenet til mamma, og der syner butikkhylla mi meg at dei er framleis. Fersk & Ferdig, som er Norgesgruppens EMV-serie med ferdigprodukt, kan i alle høve skilte med Mors tradisjonelle kjøttkaker i brun saus med ertestuing, til ein porsjonspris av rimelege 56 kroner.

Spørsmåla stiller seg i kø: Ville mamma godkjent kjøtkakene til Fersk & Ferdig? Eit kjøtinnhald på 47 prosent er knappast noko å vere stolt av. Særleg ikkje sidan resten av ingrediensane er såpass inkjeseiande som natriumkaseinat (eit salt av osteproteinet kasein), myseproteinkonsentrat, psylliumfiber, maltodekstrin og aroma. Eg trur mange mødrer heller ville kjenne seg forvirra enn stolte av å verte plasserte i ein slik samanheng.

Sjølve kjøtkakene er likevel ikkje det verste i måltidet. Sausen har 42 ingrediensar. Førtito. Eg nemner i fleng ingrediensar som finst i dei færraste kjøkkenskap: emulgator, stabilisator, aroma, modifisert maisstivelse, surleiksregulerande middel og fargestoff. Sausen er om ikkje like viktig, så i det minste det nest viktigaste på kjøtkaketallerkenen. Det som skil norske kjøtkaker frå danske frikadeller, er trass alt at medan frikadellene vert steikte ferdige i panna, skal kjøtkaker berre brunast og trekkast ferdig i nettopp sausen. Sausen skal skape litt av magien: at det som ligg att i steikepanna frå kakesteikinga, får nytt liv i møte med smør, mjøl og væske.

Magi og kjemi

Det skal vere litt magi i kvardagskjøkenet. Det skal vere kjemi der òg, uansett om det er mor, bror, syster eller stefar som lagar mat der. Men kjemien skal vere forståeleg, rik på smak og formålstenleg. som kjemien bak det at kjøtfarsen vert seig om du knar han med salt. Du må på ingen måte kunne lage kjøtkaker for å vere ein god forelder, men det kan vere du likevel synest det er artig å prøve å lage dine eigne mamma- eller pappakjøtkaker. Eventuelt er Gildes Ekte norske kjøtkaker eit mykje meir forståeleg alternativ: storfe- og svinekjøt, mjølk, potemjøl, lauk, salt, krydder og potetfiber er innhaldslista sjølv mor kan forstå.

Kjøper eg kjøtkakemiddagen min frå Fersk & Ferdig? Nei takk, eg forstår rett og slett Gilde så mykje, mykje betre.

Siri Helle

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

På nokre område forandrar vi oss ikkje særleg her i Noreg. Ikkje i dei store linjene, i det minste, for det er dei to same matrettane som toppar nasjonalrettstatistikken både i 1972 og 2014: fårikål og kjøtkaker.

Då har vi gjerne ete kjøtkaker sidan tidenes morgon òg, då, eller? Nja, ikkje heilt. Eller, vi har sikkert hakka kjøt og innvolar fint opp og forma dei til kaker og steikt eller kokt dei, men produkta ville vere eit godt stykke unna det vi i dag kallar kjøtkaker. Kjøtkaker er nemnde i den fyrste norske kokeboka, Karen Dorothea Bangs Huusholdnings-bog indrettet efter den almindelige Brug i Norske Huusholdninger Utgivet ved en Forening av Huusmødre frå 1830, men retten var då ein arbeidskrevjande luksusrett for dei velståande. Hakkinga tok tid, nemleg.

Det verkelege gjennombrotet i kjøtkakeverda kom med kjøtkvernene kring år 1890, om vi skal tru Norges Bygdekvinnelags prosjekt «Den norske kjøttkaka». Enno tok det nokre år før kvernene vart vanlege i kvar ein heim, nokre år som hadde med seg ei anna biologisk nyvinning som påverka kjøtkakehistoria: hermetisering. Å kunne ta ferskt kjøt, steike det eller koke det litt, og pakke det hermetisk tett slik at det heldt seg i månader eller år, var noko heilt nytt. Vekk med salting, speking og røyking, og fram med blikkboksane og glasa med gummistrikk.

Kjøkkenkaker

Med eitt var kjøtkakene trygt plasserte i kjøkkenet til mamma, og der syner butikkhylla mi meg at dei er framleis. Fersk & Ferdig, som er Norgesgruppens EMV-serie med ferdigprodukt, kan i alle høve skilte med Mors tradisjonelle kjøttkaker i brun saus med ertestuing, til ein porsjonspris av rimelege 56 kroner.

Spørsmåla stiller seg i kø: Ville mamma godkjent kjøtkakene til Fersk & Ferdig? Eit kjøtinnhald på 47 prosent er knappast noko å vere stolt av. Særleg ikkje sidan resten av ingrediensane er såpass inkjeseiande som natriumkaseinat (eit salt av osteproteinet kasein), myseproteinkonsentrat, psylliumfiber, maltodekstrin og aroma. Eg trur mange mødrer heller ville kjenne seg forvirra enn stolte av å verte plasserte i ein slik samanheng.

Sjølve kjøtkakene er likevel ikkje det verste i måltidet. Sausen har 42 ingrediensar. Førtito. Eg nemner i fleng ingrediensar som finst i dei færraste kjøkkenskap: emulgator, stabilisator, aroma, modifisert maisstivelse, surleiksregulerande middel og fargestoff. Sausen er om ikkje like viktig, så i det minste det nest viktigaste på kjøtkaketallerkenen. Det som skil norske kjøtkaker frå danske frikadeller, er trass alt at medan frikadellene vert steikte ferdige i panna, skal kjøtkaker berre brunast og trekkast ferdig i nettopp sausen. Sausen skal skape litt av magien: at det som ligg att i steikepanna frå kakesteikinga, får nytt liv i møte med smør, mjøl og væske.

Magi og kjemi

Det skal vere litt magi i kvardagskjøkenet. Det skal vere kjemi der òg, uansett om det er mor, bror, syster eller stefar som lagar mat der. Men kjemien skal vere forståeleg, rik på smak og formålstenleg. som kjemien bak det at kjøtfarsen vert seig om du knar han med salt. Du må på ingen måte kunne lage kjøtkaker for å vere ein god forelder, men det kan vere du likevel synest det er artig å prøve å lage dine eigne mamma- eller pappakjøtkaker. Eventuelt er Gildes Ekte norske kjøtkaker eit mykje meir forståeleg alternativ: storfe- og svinekjøt, mjølk, potemjøl, lauk, salt, krydder og potetfiber er innhaldslista sjølv mor kan forstå.

Kjøper eg kjøtkakemiddagen min frå Fersk & Ferdig? Nei takk, eg forstår rett og slett Gilde så mykje, mykje betre.

Siri Helle

Sjølve kjøtkakene er likevel ikkje det verste i måltidet.

Emneknaggar

Fleire artiklar

I dokumentarfilmen seier Bruce Springsteen at han vil halde fram med å spele tre timars konsertar.

I dokumentarfilmen seier Bruce Springsteen at han vil halde fram med å spele tre timars konsertar.

Foto: Disney +

MusikkMeldingar

Bak scenen

Ein ny tv-dokumentar slepper sjåaren inn i Bruce Springsteens øvingslokale.

Øyvind Vågnes
I dokumentarfilmen seier Bruce Springsteen at han vil halde fram med å spele tre timars konsertar.

I dokumentarfilmen seier Bruce Springsteen at han vil halde fram med å spele tre timars konsertar.

Foto: Disney +

MusikkMeldingar

Bak scenen

Ein ny tv-dokumentar slepper sjåaren inn i Bruce Springsteens øvingslokale.

Øyvind Vågnes
Hjå vassfuglar kan skilnadene i fjørdrakt vera store innanfor éin og same art. Hjå lappspoven har hekkedrakta eit varmt rustbrunt skjær. Nebbet er svakt oppoverbøygt.

Hjå vassfuglar kan skilnadene i fjørdrakt vera store innanfor éin og same art. Hjå lappspoven har hekkedrakta eit varmt rustbrunt skjær. Nebbet er svakt oppoverbøygt.

Foto: Sveiniung Lindaas

DyrFeature

«Forskinga avslører stadig nye bragder som viser uthaldet og styrken til trekkfuglane.»

Naïd Mubalegh
Hjå vassfuglar kan skilnadene i fjørdrakt vera store innanfor éin og same art. Hjå lappspoven har hekkedrakta eit varmt rustbrunt skjær. Nebbet er svakt oppoverbøygt.

Hjå vassfuglar kan skilnadene i fjørdrakt vera store innanfor éin og same art. Hjå lappspoven har hekkedrakta eit varmt rustbrunt skjær. Nebbet er svakt oppoverbøygt.

Foto: Sveiniung Lindaas

DyrFeature

«Forskinga avslører stadig nye bragder som viser uthaldet og styrken til trekkfuglane.»

Naïd Mubalegh

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis