Brødskive. Ikkje berre éi, ikkje berre to, ikkje berre tre heller – for ikkje berre éin, ikkje berre to, men gjerne tre gonger om dagen et vi brød her til lands. Brødskiver til frukost, lunsj og kveldsmat er noko temmeleg særnorsk.

Og kanskje er dei endå bitte lite grann meir særnorske akkurat no, sidan det kanskje mest spesielle pålegget av dei alle til sjuande og sist høver betre på skiver som vert etne heime, enn skiver som kjem ut av ein matboks: Luktsterk makrell blanda med blaut tomatsaus gjer seg temmeleg dårleg ferdig påsmurd i ein matboks. Kanskje er det difor vi har fått makrell i tomat i så mange ulike former for innpakning dei siste åra.

Stabburet lagar no elleve ulike former for makrell i tomat (pluss ein peparmakrell). Sjølvsagt har alle det til felles at dei inneheld makrell og tomat. I alt frå små porsjonspakningar via dei tradisjonelle sprutande hermetikkboksane til dei store tubane blandar Orkla-eigde Stabburet filetert, kokt makrell med mild tomatsaus i store nok kvantum til å dekke ein million brødskiver kvar einaste dag. Men dette er ikkje det einaste boksane og tubane deler: Ingen av dei er nemleg fylte i Noreg.

Alt i 2007 flytta Stabburet produksjonen av det tradisjonsrike pålegget (makrellboksen har sett ut og smakt temmeleg likt heilt sidan 1958) frå fabrikken deira i Fredrikstad og rett over grensa til Sverige.

Den manøveren deler dei òg med den største makrellkonkurrenten: King Oscar flytta fabrikken sin frå Davanger på Askøy til Gniewino i Polen i 2008.

Nesten slutt

Er det altså slik at vi ikkje klarer – eller ynskjer, eller tek oss råd til, eller ser noko poeng i, alt etter korleis ein ser det – å produsere makrell i tomat i makrellfiske- og brødskivelandet Noreg?

Vi er der nesten, men ikkje heilt. Éin makrell i tomat-boks klamrar seg fast innanfor landegrensene: Hjå Maritim Foods fabrikk i Gjerdsvika på Sunnmøre lagar dei framleis Noregs einaste makrell i tomat, men produksjonen hang nyleg i ein syltynn tråd.

Sidan 2004 og fram til i fjor har Maritim Foods levert makrell i tomat merkt First Price til Norgesgruppen. First Price er Norgesgruppens billegmerkevare. I alle Norgesgruppens kjedebutikkar, Spar, Meny, Joker og så bortetter, representerer First Price det såkalla prisgunstige alternativet. Sidan butikkane og kjedene likevel må kjøpe inn varene til ein pris produsenten kan leve med, inneber det ofte at dei sel desse varene med tap – eit tap dei må ta inn att ved å auke prisane på andre varer, slik at sluttsummen på kassalappen til deg og meg ofte vert den same, men lat no det ligge for i dag.

Siste skanse

Dagens poeng er nemleg at då Norgesgruppen i 2019 sa opp kontrakten med Maritim Food, heldt Noreg rett og slett på å gå heilt tom for makrell i tomat-produsentar. Samstundes heldt 30 tilsette ved fabrikken i Gjerdsvika på å miste jobben.

Slik gjekk det likevel ikkje. Maritim Food klamra seg fast til hermetikkproduksjonen og held fram med makrell i tomat – mellom anna under eiga merkevare, Sunnmøre. Finn du henne, og likar makrell i tomat, så nøl ikkje. Kjøp henne, straks og med ein gong, og hamstr gjerne bitte lite grann. Med slike boksar i kjøkkenskapet er det ikkje sikkert dei vert ståande der så lenge likevel.

Kjøper eg makrell i tomat frå Stabburet eller King Oscar? Nei takk, ingen av delane er naudsynte når eg kan få nett same vara utan å reise lenger enn til Sunnmøre.

Siri Helle