JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Mjølk

Nærleiken er ikkje så nær som han ein gong var. Men det inneber ikkje at han er meiningslaus.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Her vert mjølka til, men kor langt må ho reise for å nå deg?

Her vert mjølka til, men kor langt må ho reise for å nå deg?

Foto: Lise Åserud / NTB scanpix

Her vert mjølka til, men kor langt må ho reise for å nå deg?

Her vert mjølka til, men kor langt må ho reise for å nå deg?

Foto: Lise Åserud / NTB scanpix

3925
20200430
3925
20200430

Vi pratar mykje om å handle lokalt for tida. Om å støtte opp om lokale kjøpmenn og -kvinner, lokalbutikken og industrien – å hjelpe dei vi har kring oss gjennom koronavanskane, rett og slett. Kva inneber eigentleg det? Kven er det vi skal hjelpe? Kva vil det seie at noko er i nærleiken?

Kor mange av oss tenker til dømes på mjølk frå Tine som lokalmat? Få, vil eg tru. Likevel: Det står «Fra gårder nær deg» på mjølkekartongane deira. Kva inneber det?

Færre, men ikkje få

Det har vorte monaleg færre gardsbruk i Noreg dei siste åra – og endå færre av dei som produserer kumjølk: Der det ved tusenårsskiftet var over 20.000 mjølkeprodusentar i Noreg, bikka vi i 2019 under 8000. Likevel har mjølkemengda halde seg på det jamne. Altså har produksjonen på kvart bruk auka, og avstanden mellom bruka gjort det same: Det kan altså fort vere lenger til næraste mjølkegard enn det var for 20 år sidan.

Men det er ikkje det same som at norsk mjølkeproduksjon er gjennomsentralisert – enno. Sjølv om dei største bruka produserer halvparten av mjølka, er framleis om lag 80 prosent av mjølkebruka i Noreg definerte som små eller mellomstore, og snittbruket har enno under 30 kyr.

Mjølka på butikken kjem uansett ikkje direkte frå garden. Mjølk frå mjølketanken i fjøset er faktisk ikkje eingong definert som eit næringsmiddel. Sidan det i all hovudsak berre er tillate å omsette pasteurisert mjølk, og pasteuriseringa skjer på meieriet, er mjølk ikkje å sjå som næringsmiddel før ho vert omsett frå eit meieri.

Uansett: For at det skal vere noko hald i at mjølka skal kome frå nærleiken din, må altså meieriet vere i den nærleiken. Og det er ikkje berre talet på mjølkegardar som har gått ned dei siste åra – det har sanneleg talet på meieri gjort òg, sjølv i samvirket Tine. I 1980 hadde dei 178 mottaksstasjonar for kumjølk – no er det 30 att, og sjølv det kan vere for mange. Medan eg skriv dette, sit Tine og vurderer framtida til meieria i Alta, Tana og Sel. Alle tre forsvinn nok ikkje, men ingen er heller trygge.

Ikkje for langt

30 anlegg tek altså imot mjølk, men berre 14 av dei sender konsummjølk ut att til butikkane. Resten produserer yoghurt, ost, rømme, smør og slikt vi absolutt treng, men som altså ikkje er mjølk. Er desse 14 nok til at vi i store, lange, utstrekte Noreg kan seie at mjølka kjem frå gardar nær oss?

Vel, det er i så fall så vidt. Det er ikkje eitt einaste meieri i Sogn og Fjordane som produserer konsummjølk, til dømes. Men Tine har delt Meieri-Noreg opp i fem regionar: Nord, Midt, Vest, Sør-Vest og Aust. Og kjøper du mjølk i Midt, kjem mjølka frå ein gard i Midt-Noreg.

Det er likevel ei anna konkret årsak til at marknadsføringsstrategien har noko føre seg: Den største skilnaden Tine gjer, ligg på vegen frå meieriet til daglegvarebutikken. Der alle andre varer i butikkhyllene må innom eit kjedestyrt grossistlager for å verte lasta på ein kjedestyrt grossistbil, er Tine den einaste produsenten i landet som sjølv får køyre nokre av varene sine ut til butikkane.

Varene det dreier seg om, er dei aller ferskaste ferskvarene, med kortast haldbarheit, og konsummjølka er den klart viktigaste varegruppa. At Tine har halde på den retten, som nok har kosta eit og anna å forsvare i dei etter kvart nærast berykta tingingane mellom daglegvarekjeder og matvareprodusentar, er årsaka til at dei framleis kan selje mjølk i regionar. At Tine køyrer eigne bilar, må òg kunne seiast å vere eit naudsynt minimum av konkurranse i grossistbransjen.

Slik er mjølk meir enn berre noko som sløkker tørst og mettar mage: Slik vert mjølk distriktspolitikk, busetnadspolitikk og konkurransepolitikk. Om nærleiken veks, tyder mykje på at vi treng han framleis.  

Siri Helle 

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Vi pratar mykje om å handle lokalt for tida. Om å støtte opp om lokale kjøpmenn og -kvinner, lokalbutikken og industrien – å hjelpe dei vi har kring oss gjennom koronavanskane, rett og slett. Kva inneber eigentleg det? Kven er det vi skal hjelpe? Kva vil det seie at noko er i nærleiken?

Kor mange av oss tenker til dømes på mjølk frå Tine som lokalmat? Få, vil eg tru. Likevel: Det står «Fra gårder nær deg» på mjølkekartongane deira. Kva inneber det?

Færre, men ikkje få

Det har vorte monaleg færre gardsbruk i Noreg dei siste åra – og endå færre av dei som produserer kumjølk: Der det ved tusenårsskiftet var over 20.000 mjølkeprodusentar i Noreg, bikka vi i 2019 under 8000. Likevel har mjølkemengda halde seg på det jamne. Altså har produksjonen på kvart bruk auka, og avstanden mellom bruka gjort det same: Det kan altså fort vere lenger til næraste mjølkegard enn det var for 20 år sidan.

Men det er ikkje det same som at norsk mjølkeproduksjon er gjennomsentralisert – enno. Sjølv om dei største bruka produserer halvparten av mjølka, er framleis om lag 80 prosent av mjølkebruka i Noreg definerte som små eller mellomstore, og snittbruket har enno under 30 kyr.

Mjølka på butikken kjem uansett ikkje direkte frå garden. Mjølk frå mjølketanken i fjøset er faktisk ikkje eingong definert som eit næringsmiddel. Sidan det i all hovudsak berre er tillate å omsette pasteurisert mjølk, og pasteuriseringa skjer på meieriet, er mjølk ikkje å sjå som næringsmiddel før ho vert omsett frå eit meieri.

Uansett: For at det skal vere noko hald i at mjølka skal kome frå nærleiken din, må altså meieriet vere i den nærleiken. Og det er ikkje berre talet på mjølkegardar som har gått ned dei siste åra – det har sanneleg talet på meieri gjort òg, sjølv i samvirket Tine. I 1980 hadde dei 178 mottaksstasjonar for kumjølk – no er det 30 att, og sjølv det kan vere for mange. Medan eg skriv dette, sit Tine og vurderer framtida til meieria i Alta, Tana og Sel. Alle tre forsvinn nok ikkje, men ingen er heller trygge.

Ikkje for langt

30 anlegg tek altså imot mjølk, men berre 14 av dei sender konsummjølk ut att til butikkane. Resten produserer yoghurt, ost, rømme, smør og slikt vi absolutt treng, men som altså ikkje er mjølk. Er desse 14 nok til at vi i store, lange, utstrekte Noreg kan seie at mjølka kjem frå gardar nær oss?

Vel, det er i så fall så vidt. Det er ikkje eitt einaste meieri i Sogn og Fjordane som produserer konsummjølk, til dømes. Men Tine har delt Meieri-Noreg opp i fem regionar: Nord, Midt, Vest, Sør-Vest og Aust. Og kjøper du mjølk i Midt, kjem mjølka frå ein gard i Midt-Noreg.

Det er likevel ei anna konkret årsak til at marknadsføringsstrategien har noko føre seg: Den største skilnaden Tine gjer, ligg på vegen frå meieriet til daglegvarebutikken. Der alle andre varer i butikkhyllene må innom eit kjedestyrt grossistlager for å verte lasta på ein kjedestyrt grossistbil, er Tine den einaste produsenten i landet som sjølv får køyre nokre av varene sine ut til butikkane.

Varene det dreier seg om, er dei aller ferskaste ferskvarene, med kortast haldbarheit, og konsummjølka er den klart viktigaste varegruppa. At Tine har halde på den retten, som nok har kosta eit og anna å forsvare i dei etter kvart nærast berykta tingingane mellom daglegvarekjeder og matvareprodusentar, er årsaka til at dei framleis kan selje mjølk i regionar. At Tine køyrer eigne bilar, må òg kunne seiast å vere eit naudsynt minimum av konkurranse i grossistbransjen.

Slik er mjølk meir enn berre noko som sløkker tørst og mettar mage: Slik vert mjølk distriktspolitikk, busetnadspolitikk og konkurransepolitikk. Om nærleiken veks, tyder mykje på at vi treng han framleis.  

Siri Helle 

Det er ikkje berre talet på mjølkegardar som har gått ned dei siste åra – det har sanneleg talet på meieri gjort òg, sjølv i samvirket Tine.

Emneknaggar

Fleire artiklar

I dokumentarfilmen seier Bruce Springsteen at han vil halde fram med å spele tre timars konsertar.

I dokumentarfilmen seier Bruce Springsteen at han vil halde fram med å spele tre timars konsertar.

Foto: Disney +

MusikkMeldingar

Bak scenen

Ein ny tv-dokumentar slepper sjåaren inn i Bruce Springsteens øvingslokale.

Øyvind Vågnes
I dokumentarfilmen seier Bruce Springsteen at han vil halde fram med å spele tre timars konsertar.

I dokumentarfilmen seier Bruce Springsteen at han vil halde fram med å spele tre timars konsertar.

Foto: Disney +

MusikkMeldingar

Bak scenen

Ein ny tv-dokumentar slepper sjåaren inn i Bruce Springsteens øvingslokale.

Øyvind Vågnes
Hjå vassfuglar kan skilnadene i fjørdrakt vera store innanfor éin og same art. Hjå lappspoven har hekkedrakta eit varmt rustbrunt skjær. Nebbet er svakt oppoverbøygt.

Hjå vassfuglar kan skilnadene i fjørdrakt vera store innanfor éin og same art. Hjå lappspoven har hekkedrakta eit varmt rustbrunt skjær. Nebbet er svakt oppoverbøygt.

Foto: Sveiniung Lindaas

DyrFeature

«Forskinga avslører stadig nye bragder som viser uthaldet og styrken til trekkfuglane.»

Naïd Mubalegh
Hjå vassfuglar kan skilnadene i fjørdrakt vera store innanfor éin og same art. Hjå lappspoven har hekkedrakta eit varmt rustbrunt skjær. Nebbet er svakt oppoverbøygt.

Hjå vassfuglar kan skilnadene i fjørdrakt vera store innanfor éin og same art. Hjå lappspoven har hekkedrakta eit varmt rustbrunt skjær. Nebbet er svakt oppoverbøygt.

Foto: Sveiniung Lindaas

DyrFeature

«Forskinga avslører stadig nye bragder som viser uthaldet og styrken til trekkfuglane.»

Naïd Mubalegh

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis