Molta – dette vesle, småbeiske og samstundes søte, gullfarga bæret – er på mange måtar den verkelege prinsessa ingen kunne målbinde. Ho er Hårslå som aldri ville heim gå, og kjerringa mot straumen. Kort og godt er molta bæret ingen har klart å temje.

Molte, Rubus chamaemorus, er sånn reint biologisk ei urt i rosefamilien. Altså er ho i slekt med både bringebær, eple og mandlar. Bæret er i røynda ei frukt, nærare bestemt ei steinfrukt, nett som fersken og valnøtter. Men til skilnad frå alle desse vekstane er det enno ingen som har klart å ta molteplanta vekk frå det ville habitatet og inn i hagebruket. Mange har prøvd, men ingen har lukkast: Molte er ei av få vekstar i verda vi rett og slett ikkje klarer å dyrke. Kvifor veit vi ikkje heilt. Kanskje er planta for sær, kanskje er vekstforholda ho treng, for vanskelege å skape, mest truleg handlar det om ein kombinasjon.

Då står vi att med å plukke og hauste henne der ho står. Heldigvis er det ein ganske triveleg affære: Sjølv om det i Store norske leksikon står tørt og ukoseleg at «i Norge er planta vanlig på kalkfattig torvgrunn, sumpskog og lyngheier opp til 1400 moh», veit vi molteelskarar at dette tyder fjellet. Dette inneber fjellturar i dei vakraste sesongane: sommar og haust, alt etter høgd over havet og tal på breiddegrader.

Å plukke molter er litt som jakt. Ein må lese terrenget. Ein god molteplukkar ser på ganske god avstand kor molteplantene er, kor heia er nett passeleg open, er nett passeleg tørr og har nett passeleg helling.

Likevel vert ein fort lurt. Moltene er nemleg einkjønna. Det finst hannplanter og hoplanter, og det hjelper ingenting kor godt eit terreng er. Om ikkje begge kjønn er til stades, saman med gode pollinatorar, vert det ikkje mange bær i boksen på veg heim.

Sukkerfri og vill?

Dette er nok ei av årsakene til at molta i såpass liten grad er kommersialisert. Om vi ser vekk frå finske Lakka, moltelikøren, eitt og anna syltetøyglas og ein liten yoghurtboks frå Tine i sesongen, er det ikkje mange foredla moltesmakar å få kjøpt i butikkane.

Det vil seie: Vi har eitt til. Den sukkerfrie dropsfabrikken Arctic Candy lagar moltedrops. «De ville bærene nord for polarsirkelen blir søtere enn andre bær. (...) Og disse ekstra søte bærene har jeg lagd godteri av», skriv gründeren Eivind Glad på nettsida si.

Men har han eigentleg laga godteri av molter?

Moltedropsa inneheld 1 prosent molte frå konsentrat. Resten av innhaldslista er tilsetjingsstoff: søtstoffet sukralose, surheitsregulerande middel og fargestoff.

At drops ikkje inneheld det namnet dei ber, tilseier, er ikkje noko nytt. Men det er eit eller anna som gjer det ekstra ulovleg i nett dette høvet.

Ikkje tull med Arktis

Noreg har mange sterke merkevarer: Hardanger, Telemark, Lofoten, Røros, Fjord – og Arktis. Og det er ikkje rart at ikkje berre reiselivet, men òg matvareprodusentar tar dei i bruk for det dei er verde – det er nemleg ikkje lite.

Men om vi trur vi kan lure andre, kan vi fort ende opp med å lure oss sjølve. Det at noko er «ekte», er ein kvalitet som går langt utover – kanskje til og med på sida eller ein annan veg – enn berre smak. Vi veit instinktivt om ei oppleving, uansett kva sans ho kjem gjennom, er ekte eller falsk. Og klassifiserer vi henne som falsk, er det berre negativt – ikkje berre for den enkelte opplevinga, men for heile merkevara ho er ein del av. Merkevara Arktis er aldri sterkare enn alle produkta som bruker ordet i marknadsføringa. Reiselivet er alt på god veg: Di lenger nedover Gudbrandsdalen arktisk turisme kryp, di svakare vert merkevara. Matbransjen gjer vel i å halde seg unna slik utvatning. Småfalske arktiske moltedrops kan syne seg å vere ei skikkeleg bjørneteneste.

Siri Helle