Dersom ho framleis lever, fekk ei pensjonert japansk diplomatfrue ein dårleg dag da kunngjeringa om nobelprisen i litteratur kom i førre veka. Mannen hennar var ambassadør i Oslo i slutten av 1980-åra, og vi møttest i ein nokså stiv middag i november 1987.

Ho snakka godt engelsk, hadde ei vaksen dotter i Washington, og vestleg kultur var ho betre kjend med enn dei fleste japanarar eg har møtt. Eg hadde nett lese ein roman av den japanskfødde, men engelske forfattaren Kazuo Ishiguro, til og med skrive om boka i A-magasinet i serien «Bøker utenfra.» Desse bøkene skreiv eg om fordi eg tykte dei burde bli kjende for norske lesarar. Det var vel litt storsnuta, men på den tida var det, etter mi meining, for mange norske diktarar som skreiv om forfattarar som skreiv bøker og ikkje fekk det til – korkje dei som skreiv eller dei som dei skreiv om. Det var det som svenskane kallar tråkmånslitteratur, og eg meinte det kunne vera greitt, og dessutan klokt, å retta blikket ut over landegrensa.

Kazuo Ishiguro, som eg aldri hadde høyrt om før eg las ei bokmelding i ei London-avis, gjorde meg nysgjerrig før eg tok fatt på boka – og han imponerte meg etter kvart som den stillferdige og subtile handlinga gjekk fram. Boka heiter An Artist in a Floating World, og hovudpersonen er ein teiknar og målar i Japan i 1930-åra. Han er idealistisk, men etter kvart vert han dregen inn i krinsar som er sterkt nasjonalistiske, og som vert drivkrafta i det japanske krigmaskineriet. Han vil det eigenleg ikkje, og overgangen til eit meir og meir nasjonalfascistisk grunnsyn går så langsamt at han knapt merkar det sjølv. Det krev konsentrasjon av lesaren å merka det.

Eg visste at japanarane, i motsetnad til tyskarane på den tida, hadde skygga unna alle former for oppgjerd med krigsforbrytarane sine, for ikkje å snakka om illgjerningane. Visst hadde det ikkje gått med toppfart i Tyskland heller i den første etterkrigsperioden, men mot slutten av 1980-åra hadde mykje oppmuntrande hendt.

Så eg fortalde diplomatfrua om boka, og ho vart interessert. Eg var ikkje heilt sikker på at dette var noko ho ville lika, men dei tankane heldt eg for meg sjølv. Og dersom folk vil lesa noko som dei kanskje ikkje heilt godkjenner, og der det er synspunkt som dei slett ikkje deler, kan dei ha nytte av det – til og med glede. Slikt kan ein ikkje vita på førehand. Så dagen etter la eg boka i posten.

Det gjekk to veker før romanen kom attende. I takkebrevet fekk eg høyra at dette var noko av det dårlegaste ho hadde lese, eit makkverk skrive av ein mann som hadde budd i utlandet heile livet og ikkje hadde aning om den nasjonen som foreldra hans hadde vore med på å byggja. Ho brukte ikkje ordet landssvikar, men det ville ha vore dekning for det ut frå innhaldet og utfalla.

Vi hadde ingen kontakt etter det.

Den mest kjende boka hans er Resten av dagen (The Remains of the Day), der han skriv om det engelske aristokratiske miljøet som ser med sympati på Hitler i slutten av 30-åra: The Cliveden set. Dei fekk namn etter eit gods der dei som forstod Hitler litt for godt og gjekk inn for Appeasement, heldt til. Han skriv like subtilt som i boka om den forvilla japanske kunstnaren. Lenge før filmen vart laga, var den boka åleine vel verd ein nobelpris.

Eg er viss på at den japanske diplomatfrua, som er rundt 90 år no, meiner det ho meiner om De Aderton og Svenska Akademien, og at dette er sure dagar for henne.

Sjølv seier eg som den personen som lurar seg inn på pressekonferansen i Stockholm den første torsdagen i oktober for å ropa «Äntligen!» kvar gong namnet vert kunngjort.

Per Egil Hegge