Mange har ete geitost, men om ein vil smaka rusdrykk frå geit, lyt ein til Valhall. På taket der står Heidrun. «Or spenane hennar renn det mjød ned i eit kjerald og fyller det kvar dag», fortel Snorre i Den yngre Edda. Andre geiter i norrøn mytologi er bukkane som dreg kjerra til Tor: Tanngnjost («tanngnistrar», ‘den som skjer tenner’) og Tanngrisne (‘den som viser tenner’).

Andre spaltistar i denne avisa har skrive godt om geiteal, geitemjølk og geitehald i det heile. Her skal me sjå på sjølve ordet geit. Det er mykje å seia om bukk òg, og om kje (same ordet som engelsk kid ‘killing; barn, ung person’, som er lånt frå norrønt). Me skal ikkje hoppa bukk over bukk, det lyt berre venta til neste veke.

Opphavet til geit (norr. geit) er uvisst, men formene til ordet er lette å kjenna att, som dansk ged, svensk get, engelsk goat og tysk Geiß (mest i sørtysk). Det vanlege ordet for ‘geit’ i tysk er Ziege, mykje fordi Luther nytta det ordet i bibelomsetjinga si. Latin haedus (‘ung geitebukk, kje’) er runne av same rota som geit.

Geita har vore kalla fattigmannskua. Me har òg mange døme på at noko som ikkje er ei geit, vert kalla geit. Den store kvefsen geithams har veidehorn (el. følehorn) som minner om geitehorn (jf. svensk geting ‘kvefs’). Planta geitrams har mange namn, mellom andre geiteragg og geitskor (‘geitehår’). Her må det vera likskapen mellom frøull og ragg som ligg til grunn.

Mange har vore glad i geitene sine og ottast, som guten i «Blåmann», at bjørnen eller andre rovdyr skal ta dei. Andre har harmast på geitene, utan at det har nytta: «Di meir ein bannar geita, di betre trivst ho.» Augnelaget til geita er òg noko folk har lagt merke til. Å «få geitestiren (el. sauestiren)» er å sjå lenge og tomt framfor seg.

Geita er gløgg anten ho er tam eller vill. Då rimar det bra at geit har vore nytta om vit og tankekraft («ikkje ha alle geitene sine» ‘ikkje ha alt vitet sitt’). Folk som vil målbera at ei kvinne er tåpeleg, tilgjord, sjølvrådug eller liknande, har òg gripe til geit («den jålegeita», «ho er eit geitbein», «no kjem desse tullgeitene»).

Då står det berre att å ynskja god tur til alle tobeinte fjellgeiter som har tenkt seg opp på eitt eller fleire av fjella eller høgdedraga som ber namnet Geiteryggen.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com