Nokre har fått innsig av vatn i kjellaren i haust. Andre har fått kjellarsopp. Sæle er dei som har ein god og turr kjellar utan noko kluss, eller som ikkje har kjellar og trivst godt med det. I alle høve er me no i ein bladkjellar (‘(artikkel på) nedre del av avisside’). Lat oss difor nytta høvet til å ransaka kjellar frå kjellar til loft.

I norrønt finn me formene kellari og kjallari. Dei kjem frå latin cellarium (‘forrådskammer’), som heng i hop med cella (‘lite rom, kammer’), jamfør lånordet celle. Kelner høyrer òg til her. Det har sige inn i nordisk frå tysk, men kjem av mellomalderlatin cellenarius (‘kjellarmeister’), som er avleitt av cellarium.

Det er ikkje berre på kjellarrestaurantar me møter kelnerar. Men sjølv når dei arbeider i toppetasjen, veit dei kva som finst i vinkjellaren. Kjellarar flest er svale og ein framifrå lagringsplass for mat og drykk. I boka Arbeidet i bygdene (1980) skriv Johannes Gjerdåker at «det var potetbruket som gjorde at folk byrja å grava ut kjellarar under husi».

Me har omgrep som potetkjellar, fruktkjellar og matkjellar. Mange har saft og ymse sylta godsaker i kjellaren og kan byda gjester på eit glas kjellarkald brus. Men det er ikkje berre etande emne folk har i kjellaren. Nokre har hatt gullet sitt i ein bankkjellar, medan kjellarbua heime har vore stuva full med verdlaust rask. I kjellaren kan det vera rom for reinleik (vaskekjellar) eller skit (møkkjellar).

Det har òg vore vanleg å setja folk i kjellaren. Då tenkjer eg ikkje på dei som bur i eit kjellarhusvære eller er avlidne og ligg i likkjellaren. Nei, her dreiar det seg om levande folk som ein vil sperra inne. Då er det praktisk å ha ein fangekjellar eller eit kjellarhòl tilgjengeleg. Om ein har ein blindkjellar, ser ikkje folk at det er ein kjellar der eingong.

Men nokre går ned kjellartrappa friviljug, til dømes fordi dei skal sjå film i kjellarstova, har eit hobbyrom i kjellaren eller spelar i eit kjellarband. Me veit òg at det å gå i kjellaren ikkje krev nokon retteleg kjellar. Me kan nytta «gå i kjellaren» om å ta ut dei siste kreftene og om å vera (psykisk) langt nede. I Prøysen-biografien til Ove Røsbak les me at eit av munnhella til Prøysen var dette: «I Vårherres hus er det mange rom, og de fleste er i kjeller’n.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com