JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

«Me kan satsa for fullt på lengdehopp, skihopp eller andre greiner der satsen er avgjerande.»

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen

Teikning: May Linn Clement

Teikning: May Linn Clement

2444
20240913
2444
20240913

Me kan satsa på at det går bra å ha mange liter med sats til heimebrent ståande, men å satsa frå satsdunken er ikkje tilrådeleg. Då er det betre å finna seg eit springbrett eller eit underlag som toler at me tek skikkeleg sats. Om ein ikkje er huga på brenning eller hopp og sprett, kan ein laga blomsteroppsatsar, høyra på ein symfoni med fire satsar eller rundvaska trappeavsatsen.

Sats er ikkje noka ny storsatsing, men det er ikkje mellom dei eldste orda våre heller. Me kan seia at arveord er motsatsen til lånord, og sats høyrer heime i den sistnemnde flokken. Utgangspunktet er tysk Satz, som er avleitt av verbet setzen (‘setja’). Mange av samansetjingane med sats kjem òg frå tysk, som avsats (Absatz) og innsats (Einsatz). Verbet satsa er avleitt av sats.

Sats er i ætt med arveorda setja og sitja, og grunntydinga er ‘det å setja’. Setjing kan vera so mangt, til dømes å setja typar (type i tydinga ‘(avtrykk av) støypt eller utskoren bokstav eller anna teikn til å prenta av på papir eller liknande’). Slik setjing er det ikkje mykje av no, men mange veit at sats er nemning for ‘typar stilte saman til tekst som skal prentast’ («stå i sats», «sperra sats»).

Det er heller ikkje kvardagskost å møta sats i tydingane ‘tese; setning som målber ålmenn sanning; fyndord’ («ein matematisk sats»). Unnataket er vel kraftsatsane (‘utsegn i sterke ordlag, dryg påstand’). Dessutan veit mange at tysk Satz har hovudtydinga ‘setning’ (t.d. einen Satz sprechen können ‘kunna seia ei setning’).

Sats kan òg vera noko som er fastsett (timesats, minstesats), eller noko me har sett i hop, til dømes ei eksplosiv blanding (tennsats, «satsen på ei fyrstikk»). Når me set noko på spel eller set inn tid, pengar og krefter på noko, er det gjerne innsats, satsa og satsing som svingar seg. Folk satsar på galen hest, doblar innsatsen, finn nye satsingsområde og driv redningsarbeid med livet som innsats.

Me kan satsa for fullt på lengdehopp, skihopp eller andre greiner der satsen er avgjerande. Anten ein satsar med eitt bein (satsbein, satsfot) på ein satsplanke eller med båe beina på ein hoppkant, gjeld det å råka godt. Den som bommar i satsen, flyg sjeldan langt. Diverre kan slikt henda jamvel om utøvar og støtteapparat har lagt ned ein stor arbeidsinnsats.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Me kan satsa på at det går bra å ha mange liter med sats til heimebrent ståande, men å satsa frå satsdunken er ikkje tilrådeleg. Då er det betre å finna seg eit springbrett eller eit underlag som toler at me tek skikkeleg sats. Om ein ikkje er huga på brenning eller hopp og sprett, kan ein laga blomsteroppsatsar, høyra på ein symfoni med fire satsar eller rundvaska trappeavsatsen.

Sats er ikkje noka ny storsatsing, men det er ikkje mellom dei eldste orda våre heller. Me kan seia at arveord er motsatsen til lånord, og sats høyrer heime i den sistnemnde flokken. Utgangspunktet er tysk Satz, som er avleitt av verbet setzen (‘setja’). Mange av samansetjingane med sats kjem òg frå tysk, som avsats (Absatz) og innsats (Einsatz). Verbet satsa er avleitt av sats.

Sats er i ætt med arveorda setja og sitja, og grunntydinga er ‘det å setja’. Setjing kan vera so mangt, til dømes å setja typar (type i tydinga ‘(avtrykk av) støypt eller utskoren bokstav eller anna teikn til å prenta av på papir eller liknande’). Slik setjing er det ikkje mykje av no, men mange veit at sats er nemning for ‘typar stilte saman til tekst som skal prentast’ («stå i sats», «sperra sats»).

Det er heller ikkje kvardagskost å møta sats i tydingane ‘tese; setning som målber ålmenn sanning; fyndord’ («ein matematisk sats»). Unnataket er vel kraftsatsane (‘utsegn i sterke ordlag, dryg påstand’). Dessutan veit mange at tysk Satz har hovudtydinga ‘setning’ (t.d. einen Satz sprechen können ‘kunna seia ei setning’).

Sats kan òg vera noko som er fastsett (timesats, minstesats), eller noko me har sett i hop, til dømes ei eksplosiv blanding (tennsats, «satsen på ei fyrstikk»). Når me set noko på spel eller set inn tid, pengar og krefter på noko, er det gjerne innsats, satsa og satsing som svingar seg. Folk satsar på galen hest, doblar innsatsen, finn nye satsingsområde og driv redningsarbeid med livet som innsats.

Me kan satsa for fullt på lengdehopp, skihopp eller andre greiner der satsen er avgjerande. Anten ein satsar med eitt bein (satsbein, satsfot) på ein satsplanke eller med båe beina på ein hoppkant, gjeld det å råka godt. Den som bommar i satsen, flyg sjeldan langt. Diverre kan slikt henda jamvel om utøvar og støtteapparat har lagt ned ein stor arbeidsinnsats.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Fleire artiklar

Kongsbonden Johan Jógvanson bur i den Instagram-venlege bygda Saksun. Men sjølv om han skjeller ut turistar, er det ikkje dei han er forbanna på. Det er politikarane inne i Tórshavn.

Kongsbonden Johan Jógvanson bur i den Instagram-venlege bygda Saksun. Men sjølv om han skjeller ut turistar, er det ikkje dei han er forbanna på. Det er politikarane inne i Tórshavn.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Turistinvasjonen

Kvar sommar invaderer fleire tusen turistar garden til Johan Jógvanson i Saksun. Det har gjort han til den sintaste bonden på Færøyane.

Hallgeir Opedal
Kongsbonden Johan Jógvanson bur i den Instagram-venlege bygda Saksun. Men sjølv om han skjeller ut turistar, er det ikkje dei han er forbanna på. Det er politikarane inne i Tórshavn.

Kongsbonden Johan Jógvanson bur i den Instagram-venlege bygda Saksun. Men sjølv om han skjeller ut turistar, er det ikkje dei han er forbanna på. Det er politikarane inne i Tórshavn.

Alle foto: Hallgeir Opedal

ReportasjeFeature

Turistinvasjonen

Kvar sommar invaderer fleire tusen turistar garden til Johan Jógvanson i Saksun. Det har gjort han til den sintaste bonden på Færøyane.

Hallgeir Opedal

Teikning: May Linn Clement

UtanriksSamfunn

Den nyreligiøse avantgarden

NEW YORK: Blant trendsettarar på Manhattans Lower East Side
er katolisisme siste skrik. 

Ida Lødemel Tvedt

Teikning: May Linn Clement

UtanriksSamfunn

Den nyreligiøse avantgarden

NEW YORK: Blant trendsettarar på Manhattans Lower East Side
er katolisisme siste skrik. 

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis