Stinn brakke
«Nokre matvarer gjer oss meir pruppstinne enn andre.»
Den som er stinn av gryn, kan eta seg mett og stinn kvar dag utan å tenkja på dei høge matprisane. Rett nok er det stundom meir vondt enn godt å vera stinn i magen, men å vera stinnstappa er i alle høve betre enn å svelta. Me veit òg at meltingsorgana vert påverka av det me har i oss. Nokre matvarer gjer oss meir pruppstinne enn andre.
No har me sett nokre døme på stinn i tydingane ‘overmett, utspent, heilt full’. Minst like vanleg er det å nytta stinn til å målbera at noko er eller står tett: «Lufta var stinn av røyk.» «Skodda stod stinn.» Når det er jamt tjukt overskya, kan folk finna på å seia at «det er jamstint (eller samstint)». Men korleis ser ein ut når ein er stinn i andletet? Eller når hendene er stinne av frost?
Her tyder stinn ‘stiv’. Både Ivar Aasen og andre ordboksredaktørar har sett den tydinga fremst i artikkelen om stinn. I ordtaka er stinn gjerne nytta i tydinga ‘stiv, vanskeleg å bøya’, og stundom kjem det i fylgje med det rimande motstykket linn (‘mjuk, veik’): «For lint er låkt, for stint er verre.» Stinnfjør er eit gamalt ord for ‘fjør med spenn i’. Andre saker med spennkraft kan òg vera stinne: «Det var ein stinn ljå.»
Kva for ei stinn-tyding som er den opphavlege, er ikkje godt å seia. Norrønt stinnr har tydingar som ‘stiv, stram; sterk; gild, dryg’. Eit spjut som er laga af stinnasta stáli, er sterkt. Ei stinn veizla er eit framifrå gjestebod. I Våre arveord (2019) les me at stinn er ei etymologisk nøtt, men at ordet kan koma av ei rot som tyder ‘spenna, strekkja, stramma’, som òg har gjeve oss tenja (‘strekkja ut, spila’) og tynn.
Ein grautstinn snøeling er ein snøeling som er grauten eller stinn som graut. Når me talar om retteleg graut og seier at han er stinn, er meininga at grauten er tjukk eller fast. Stinnmjølk er eit anna ord for ‘tjukkmjølk’. Og enno er det stint av stinn-tydingar som ikkje er nemnde her. Til dømes ‘rein, klår’: «Det er stinne lygna!» «Det er berre stinne armoda med dei.»
Av stinn kjem elles verbet stinta. Det kan mellom anna tyda ‘slita seg fram, ta i alt ein kan’ («stinta og bera»), ‘halda hardt, knipa’ («det stinta til») og ‘berga med naud’ («stinta buskapen fram til sumaren»). Når ein stintar seg opp bakken med ei tung byrd, vert beina stinne av mjølkesyre.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Den som er stinn av gryn, kan eta seg mett og stinn kvar dag utan å tenkja på dei høge matprisane. Rett nok er det stundom meir vondt enn godt å vera stinn i magen, men å vera stinnstappa er i alle høve betre enn å svelta. Me veit òg at meltingsorgana vert påverka av det me har i oss. Nokre matvarer gjer oss meir pruppstinne enn andre.
No har me sett nokre døme på stinn i tydingane ‘overmett, utspent, heilt full’. Minst like vanleg er det å nytta stinn til å målbera at noko er eller står tett: «Lufta var stinn av røyk.» «Skodda stod stinn.» Når det er jamt tjukt overskya, kan folk finna på å seia at «det er jamstint (eller samstint)». Men korleis ser ein ut når ein er stinn i andletet? Eller når hendene er stinne av frost?
Her tyder stinn ‘stiv’. Både Ivar Aasen og andre ordboksredaktørar har sett den tydinga fremst i artikkelen om stinn. I ordtaka er stinn gjerne nytta i tydinga ‘stiv, vanskeleg å bøya’, og stundom kjem det i fylgje med det rimande motstykket linn (‘mjuk, veik’): «For lint er låkt, for stint er verre.» Stinnfjør er eit gamalt ord for ‘fjør med spenn i’. Andre saker med spennkraft kan òg vera stinne: «Det var ein stinn ljå.»
Kva for ei stinn-tyding som er den opphavlege, er ikkje godt å seia. Norrønt stinnr har tydingar som ‘stiv, stram; sterk; gild, dryg’. Eit spjut som er laga af stinnasta stáli, er sterkt. Ei stinn veizla er eit framifrå gjestebod. I Våre arveord (2019) les me at stinn er ei etymologisk nøtt, men at ordet kan koma av ei rot som tyder ‘spenna, strekkja, stramma’, som òg har gjeve oss tenja (‘strekkja ut, spila’) og tynn.
Ein grautstinn snøeling er ein snøeling som er grauten eller stinn som graut. Når me talar om retteleg graut og seier at han er stinn, er meininga at grauten er tjukk eller fast. Stinnmjølk er eit anna ord for ‘tjukkmjølk’. Og enno er det stint av stinn-tydingar som ikkje er nemnde her. Til dømes ‘rein, klår’: «Det er stinne lygna!» «Det er berre stinne armoda med dei.»
Av stinn kjem elles verbet stinta. Det kan mellom anna tyda ‘slita seg fram, ta i alt ein kan’ («stinta og bera»), ‘halda hardt, knipa’ («det stinta til») og ‘berga med naud’ («stinta buskapen fram til sumaren»). Når ein stintar seg opp bakken med ei tung byrd, vert beina stinne av mjølkesyre.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Teikning: May Linn Clement
Krigen er ei ufatteleg ulukke for Ukraina. Men også for Russland er det som skjer, ein katastrofe.
Tusen dagar med russisk katastrofe
KrF-leiar Dag Inge Ulstein får ikkje Stortinget med seg på å endre retningslinjene for kjønnsundervisning i skulen.
Thomas Fure / NTB
Utfordrar kjønnsundervisninga
Norske skulebøker kan gjere elevar usikre på kva kjønn dei har, meiner KrF-leiar Dag Inge Ulstein.
Jens Stoltenberg gjekk av som generalsekretær i Nato 1. oktober. No skal han leie styringsgruppa for Bilderberg-møta.
Foto: Thomas Fure / NTB
Jens Stoltenberg blir partyfiksar for Bilderberg-møta, ein institusjon meir i utakt med samtida enn nokon gong.
Den rumenske forfattaren Mircea Cartarescu har skrive både skjønnlitteratur, lyrikk og litterære essay.
Foto: Solum Bokvennen
Mircea Cărtărescu kastar eit fortrolla lys over barndommen i Melankolien
Taiwanarar feirar nasjonaldagen 10. oktober framfor presidentbygget i Taipei.
Foto: Chiang Ying-ying / AP / NTB
Illusjonen om «eitt Kina»
Kina gjer krav på Taiwan, og Noreg anerkjenner ikkje Taiwan som sjølvstendig stat. Men kor sterkt står argumenta for at Taiwan er ein del av Kina?