Ord om språk
Regelrett regelrytteri
Teikning: May Linn Clement
Reglar
er til for å brytast, meiner somme. Som regel er ikkje desse personane i
fleirtal. For jamvel om nokre reglar er ulaglege og bør endrast eller fjernast,
er reglar og regelverk jamt over til hjelp. Ingen regel utan unnatak, veit me, men
lell. Utan trafikkreglar hadde det vorte mildt sagt utriveleg å ferdast på
vegane.
Når me skal laga oss ein hugseregel for noko, kan det
vera ein god idé å setja i hop ei regle. Regel og regle er
opphavleg same ordet. Dei kjem av det latinske hokjønnsordet regula
(‘linjal; rettesnor, målestav; forskrift; stong, stokk’). I norrønt finn me
berre hokjønnsordet regla, som tydde ‘rett stong; regel, rettesnor; ordensregel
i munke- og nonneordenar’.
Til grunn for latin regula ligg ei indoeuropeisk
rot med tydinga ‘røra seg i rett line, leia’. Det er ein uskriven regel at all spalteplassen
ikkje skal gå med til å teikna slektstre, og den regelen kjem godt med her.
Ætta til regel og regle er so stor at det er uråd å få med alle, jamvel
om me klemmer dei inn etter alle kunstens reglar.
Men det må nemnast at orda rett, riktig, rik
og rike høyrer til her. Og regjera, regent, regi, regime,
region, regulera, rektor, korrekt, rektangel
og rex. Ja, og ikkje minst rektum (eig. ‘den rette (tarmen)’).
Nokre menneske trivst med ein regelbunden levemåte, andre
tykkjer at det regellause bohemlivet er tingen. Kan me då seia at regelløysa er
ein leveregel? At den ureglementerte åtferda er i tråd med reglementet? Mange
har elles oppdaga at det å sova og eta uregelrett (el. uregelmessig) er
slitsamt i lengda, og at dei færraste vil spela spel med nokon som bryt
spelereglane.
Stundom er ein regel mykje det same som ein vane. Me kan
gjera det til ein fast regel å gjera dei keisame oppgåvene før dei morosame, likevel
er det ikkje eit alvorleg regelbrot om me snur fylgda ein dag. Men kven avgjer
kva som er ein viktig regel og ikkje?
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
