Tanken slo meg nyleg: Kvifor er så mange av produkta som har ordet «Hjemmelaget» i namnet, tilsette smaksforsterkar, aromastoff og/eller fargestoff? Ein ting er surkålen med aroma, som var tema her i spalta førre veke, konseptet gjeld for ei rekke andre produkt òg, til dømes medisterkaker frå Grilstad med smaksforsterkar E621 (monosodiumglutamat, eller MSG), eller Terinas «Som Hjemmelaget Trøndersodd» med same E-stoff og gjærekstrakt, eller Noras «Hjemmelaget Jordbærsyltetøy» med fargestoffet karmin, som gjev ekstra raudfarge, eller Olivias «Hjemmelagde Sildesalat med poteter og løk» – og naturleg aroma.

Forventning

Fenomenet gjeld ikkje alle. Produsenten Lofoten er eit døme på at det er fullt mogleg å lage grateng, pudding og fiskekaker i industriell skala med akkurat dei same ingrediensane som kvar og ein av oss bruker heime på kjøkkenet.

Men gjev det dei rett til å kalle produkta heimelaga? Reint juridisk gjer det det. Mattilsynet Distriktskontoret for Indre Østfold og Follo prøvde å sette foten ned for praksisen i 2015. Men Orkla anka til Mattilsynet sentralt, og i april i år kom dei fram til at dei måtte tillate praksisen.

«Fordi mat laget i private hjem ikke er tilgjengelig på markedet i vesentlig grad, kan vi vanskelig fastslå at en normalt opplyst gjennomsnittsforbruker per i dag har forventninger til denne type produksjonsmåte», forklarte Mattilsynet til Aftenposten.

Kva er det då vi forventar når noko er merkt som heimelaga? Kvifor ser produsentar seg nøydde til å spe litt ekstra på smak og farge?

Jau, fordi det er nettopp det vesle ekstra vi knyter til heimelaga mat. For sjølv om Lofotens fiskekaker er laga med akkurat same ingrediensar som du og eg brukar, er det ingen problem å skilje dei frå dei som vi sjølve lagar heime på eit kjøkken. Det er ikkje dei same fiskekakene. Det er det igjen fleire årsaker til.

Matforskingsinstituttet Nofima hevda i fjor å ha funne at industrielt framstilt ferdigmat er akkurat like næringsrik som heimelaga mat. Det må vere lov å hevde at forskingsgrunnlaget deira – ein type lys lapskaus – er noko tynt, men funnet står uansett ikkje i vegen for argumentasjonsrekka vår.

Alt som ikkje er mat

For fyrst og fremst er årsaka alt som ikkje er mat. Her kan vi putte prosess, kunnskap, selskap, historie, tradisjon, meistringskjensle, handlag og kultur (både den immaterielle og bakterie- og soppkulturen, som uansett kor mykje du vaskar, finst på kjøkkenet ditt). Mykje av dette gjer at fiskekaka i dag ikkje smakar akkurat slik som fiskekaka for to månader sidan – og det er noko av sjarmen, som òg i seg sjølv er eit ord som skil fabrikkheimelaga frå kjøkkenheimelaga.

Ingenting er perfekt. I gamle dagar strikka ein inn feil i mønsteret i lusekuftene med vilje, for berre Gud gjorde noko perfekt. I dag kan vi sjå korleis vi i ei straumlinjeforma verd lengtar og søker etter det spesielle, det unike, det handlaga – det uperfekte, fordi det rett og slett er meir spanande.

Men korleis heng dette saman med meir smak og farge? Jau, der kjem innsatsen og nærleiken inn. Heimelaga jordbærsyltetøy kan faktisk verte raudare enn butikksyltetøy, anten fordi butikksyltetøyet inneheld meir vatn og sukker, eller fordi jordbæra er dyrka heime, i ein liten jordbæråker i bakgarden, med gamle planter som veks seint og gjev lita avling, men samtidig endå meir smak og farge på kvart bær. Sildesalat som skal etast same helga, treng ikkje vatnast ut med konserveringsmiddel og stabilisatorar og har difor heller ikkje trong for aromastoff.

Nei, vi forventar ikkje at mat laga heime på eit kjøkken skal seljast i butikk. I stor skala kan han ikkje det, fordi han på vegen vert noko anna. Difor bør jukset – feilopplysninga – heller ikkje seljast der. At vi ikkje forventar å finne heimelaga mat i butikken, rettferdiggjer ikkje at nokon kan slå mynt på å jukse med omgrepet.

Kjøper eg «Hjemmelaget» på butikken? Nei takk, heime er heime og ute ute, og dei har kvar sin sjarm, som kjem best fram om dei ikkje vert blanda.

Siri Helle