I Det sjuande seglet frå 1957 av Ingmar Bergman vert riddaren Antonius Block konfrontert med Dauden etter at han kjem heim frå eit korstog. Riddaren bed om meir tid og byrjar spela eit parti sjakk med Dauden. Om han vinn, går han fri.

Bergman går til verket med det djupaste alvor. Sjakken får ein filosofisk-symbolsk dimensjon: kvit mot svart, det gode mot det vonde.

Woody Allen, som er ein stor beundrar av Bergman, skreiv sin eigen versjon av det eksistensielle dramaet i form av teaterstykket Death Knocks (1971). Her vert hovudpersonen Nat overrumpla av Dauden, som i denne scena er litt nervøs. Det er den fyrste dagen hans i ny jobb. Nat utnyttar nervøsiteten til Dauden og føreslår eit slag av kortspelet gin rummy. Om Nat vinn, vil han gå fri.

Woody Allens fyrste møte med sjakken var traumatisk nok. Han var ein liten og veik skulegut og lukkast ikkje på idrettsbanen. Men mest audmjukande var det då han òg vart nekta plass på skulelaget i sjakk: «I failed to make the chess team because of my height.»

Seinare gav han hovudpersonen i filmen Whatever works (2009) arbeid som sjakklærar for skuleborn. «Slo du son min med eit sjakkbrett i klassen i dag?», spør ei fortvila mor. «Den idioten, er det son din? Gjer meg ei tenest og ikkje send den tomskallen til sjakktimane mine.» «Så du kasta eit sjakkbrett på han?» «Nei, eg berre let brikkene dryssa over hovudet for å sjå om det var liv i hjernen hans.»

Perla i sjakkhumoren til Allen er eit tidleg arbeid: ”The Gossage-Vardebedian papers”, som vart prenta i The New Yorker i 1966, og som er å finna i samlinga Getting Even (1971). Howard Gossage var ein kjend reklamemann som stod bak konseptet om at det viktigaste i reklame ikkje er forbrukarinformasjon, men å øydeleggja for konkurrentane. «Vi gjer alle feil. Sånn er livet – og sjakken», seier Gossage, som spelar eit postsjakkparti mot Vardebedian. Dei to er ikkje samde om den aktuelle stillinga på brettet, men båe held fram med sin versjon. Til slutt endar den absurde brevduellen med at dei set kvarandre sjakk matt i eitt og same parti.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal
meister i sjakk