Roman

Samantha Schweblin:

Kentuki

Omsett av Signe Prøis
Cappelen Damm

På Netflix har dei i fleire sesongar sendt den populære og interessante serien Black Mirror. I kvar avslutta episode møter vi ei røynd der den teknologiske utviklinga er tatt eitt eller to hakk vidare frå no, ofte på eit vis som set uhyggelege krefter i spel. Her heime har forfattaren Cathrine Knudsen utforska noko av det same.

Dette er ikkje science fiction i tradisjonell forstand, dei fleste teknologiske nyvinningane det handlar om, er ikkje fiksjon, dei finst. Spørsmålet er korleis og av kven dei blir tekne i bruk. Fiksjonsprosa er ein bra stad å utforske den stadig tettare symbiosen mellom menneske og maskin.

Digitale leikedyr

Samantha Schweblin er 42 år og allereie utropt til ein av verdas viktigaste forfattarar. Ho blir samanlikna med størrelsar frå sitt eiga land som Julio Cortázar og Jorge Luis Borges. Kentuki er den femte skjønnlitterære boka hennar. Her møter vi eit vell av karakterar og miljø, spreidde over heile verda. Forfattaren har eit fast grep om alle dei ulike sogene og skjebnane, men til å byrje med er det litt anstrengande å trenge inn i den fragmentariske forma romanen har.

På 1990-talet dukka det opp digitale leikedyr som skulle fungere som erstatning for levande kjæledyr. Tamagotchi var den japanske varianten, Furby den amerikanske. Ein kentuki er Schweblins utgåve, ein kanin, ein moldvarp eller ein drage med pels og små hjul. Dei kan ikkje snakke, men lagar lydar. Kentukien har ein heilt vesentleg tilleggsfunksjon, eit innebygd kamera kopla til ein PC og ein person ein heilt annan stad i verda. Kentukien har altså både ein eigar, personen som kjøpte leikedyret i ein butikk og tok det med heim, og ein som «er» kentukien, personen som har tilgang til kameraet og som kan styre rørslene til figuren.

Gjennom ein kentuki kan ein få innblikk i andre kulturar og levevis heilt andre stader på kloten, utan å belaste klimaet eller eigen økonomi ved å reise dit i fysisk forstand (eller i våre dagar – utfordre karantenerestriksjonar). Men det er nokre nedsider her.

Å sjå eller bli sett

Marvin i Guatemala kjem seg heilt til snøen i Honningsvåg ved hjelp av ein kentuki. Sympatiske Enzo i Italia talar fredfullt og høfleg med kentukien der dei saman tuslar rundt i drivhuset hans, men undrar seg likevel over kven som eigentleg er inne i den enigmatiske kaninen på hjul som er vitne til alt han gjer. Gigrio i Zagreb gjer forretninger og sel kentukiane med ei kjend tilkopling, slik at kjøparen kan ønskje seg kvar dei «reiser» via leikedyret. I Mexico får kentukiane naive Alina til å gjere først gradvise og sidan brå og brutale oppdagingar om kjærasten.

Mot slutten av boka grip handlinga skikkeleg tak i all si uhygge. Felles for historiene er at tilsynelatande uskuldig leik og utforsking av ein ganske allmenn kikkartendens, endar i ein katastrofe fullstendig utanfor den kontrollen både eigaren og den som «er» kentukien, innbilte seg å ha.

Kva gjer det med oss å bli vitne til brutale gjerningar langt borte utan å kunne gjere noko? Korleis vernar vi oss mot vondskapen når det er vi sjølve som har invitert han inn i våre eigne stover og soverom? Kentuki er ei viktig påminning om kor lett vi lar oss forføre av ny teknologi, og om faren ved at så mykje av han blir sprøyta ut på marknaden før bruken blir regulert. Dermed ligg vegen vidopen for dei som har mindre gode hensikter.

Signe Prøis omsetjing er jamt over fin, men kvifor har ho ikkje brukt den eksisterande og gode omsetjinga av tittelen på Ursula Le Guins roman Mørkets venstre hånd?

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast skribent i Dag og Tid.