Sakprosa

Åsmund Bjørnstad:

Kornboka. Brødets og ølets historie

Dreyer

Første gong eg las det Åsmund Bjørnstad skreiv om korn, då eg var nyutdanna odelsgut med jobb i Noregs Bondelag, gav han meg kjensla av å ta del i noko viktig. Det var kanskje noko i det desse bondelagsfolka song, tenkte eg: at «all kultur er dyrken, først og fremst av jord».

At eg tenkte dette, hadde nok mykje å gjera med den gode forteljarevna og det gode språket til Bjørnstad. Når ein les Bjørnstads prosa, vil tankane lett gå til poesien. For han skriv godt, med poetisk kraft. Det er kanskje heller ikkje så rart, sidan han i tillegg til å vera planteforskar ved Noregs miljø- og biovitskaplege universitet (NMBU), er gjendiktar av poesi.

Sivilisasjon

Når eg no las det nye sakprosaverket til Bjørnstad, Kornboka – Brødets og ølets historie, kom eg i hug ei av dei tidlege verselinene frå hans eiga omsetjing av sonettane til Orfeus: «Men ved tause lover tok nytt liv og forvandling til å skje». Kornboka blandar biologiske og genetiske innsikter med arkeologi, historie og poesi, idet me følgjer kornet og kornsortane si reise gjennom kontinent og sivilisasjonars vekst og fall. Det gjev ei slags oppleving av å ta del i utfaldinga av det som skotten James Hutton såg på som «djup tid».

Forfattaren siterer flittig frå klassiske tekstar, litteratur og diktverk, og Bjørnstad viser korleis alle dei store sivilisasjonane har sett med kjærleik og ærefrykt på kornet gjennom mytologiane sine: frå mor mais i Mexico til den sumerske riten der den menneskelege elskovsakta blir bilete på såing av korn i jorda. Korn er liv, ikkje berre i den gamle verda, men også i aller høgste grad i dag.

Men ikkje slik å forstå at korn er korn. Korn er så mangt, og som det står sitert ein stad i boka, «kveite er berre forfina gras». Bjørnstad får fram det enorme mangfaldet av alle grassortane som me kallar korn, som finst her i verda, og han lærer oss dei å kjenna både genetisk og historisk. Dette gjer han ikkje berre gjennom tekst, men gjennom utstrekt bruk av fotografi og illustrasjonar. Dette gjer boka til ei flott visuell oppleving. Samtidig gjev måten stoffet er presentert på, boka eit stort format, fysisk sett, slik at ho er noko upraktisk å lesa i.

Verdshistorie

Boka viser vidare korleis kornet spelar ei avgjerande rolle for verdas matforsyning i dag, og korleis korn i aller høgste grad er geopolitikk. Bjørnstad går også inn i ein meir normativ debatt som koplar saman nasjonal sjølvforsyning, individuell helse og den globale klimakrisa.

Her kjem det mange interessante perspektiv, og teksten flyt godt, men kanskje kunne boka her vore tent med ein litt mindre «poetisk» stil, til fordel for ein meir klinisk argumenterande prosa? Denne lesaren fann det nemleg somme tider litt vanskeleg å ta alle poenga. Men sanneleg er det godt gjort å foreina genetikk, biologi, historie, mytologi og samfunnsanalyse på ein slik måte som Bjørnstad gjer i Kornboka.

Når Bjørnstad startar med å sitera Plinius, «først av alt ligg det på meg å tale Jordas sak, og vera talsmann for ho som er forelder for alle», ligg det i korta at han vil fortelja oss historie frå eit perspektiv som dei franske historikarane kalla la longue durrêe, der endringar i klima og geografiske forhold er viktigare enn avkoma til kongane – det er kornets frø som tel.

Det er flott at nokon har både kunnskap og mot til å skriva slik stor historie. Ikkje dermed sagt at planteforskaren Bjørnstad har kontroll på alt innan samfunnsvitskapen, og når han skriv at det gamle Egypt var ein nasjonalstat, rykker det i augo på ein som har nasjonalismeforskinga under huda. Men dette blir småplukk i det store.

Poeten William Blake skreiv om å kunna «sjå heile verda gjennom eit korn av sand». Bjørnstad minner oss på at det å måla vekt på engelsk i «a grain» (eit korn), kjem nettopp frå den sentrale plassen kornet har hatt i samfunna våre. Gjennom Kornboka får han oss til å sjå verdshistoria gjennom eit kornaks. Det er ikkje så reint lite.

Eirik Magnus Fuglestad

Eirik Magnus Fuglestad er forskar ved Ruralis.