Roman

Victoria Kielland:

Mine menn

No Comprendo Press

«Blodets hvisken, benpibernes bønn» er ein kjent frase frå Knut Hamsuns programerklæring for den nye litteraturen på tampen av 1800-talet som bar bod om modernismen i norsk litteratur. Victoria Kiellands tekst har tydelege røter i den tidlege modernismen, og kanskje særleg i den delen av han som fekk namnet «nyromantikk».

Mine menn har fellestrekk med til dømes novellene til Hans E. Kinck. Det er den indre røynda, menneskenaturen, som er hovudsaka her. Meir enn den kjende modernistiske tankestraumteknikken er det hos Kielland – som hos Kinck – meir snakk om ein sansestraum. Resultatet er ein tekst så vill og utøymeleg at den i seg sjølv krev all merksemd.

Kjærleik og død

Belle Gunnes var ei verkeleg kvinne og heitte opphavleg Brynhild Paulsdatter. Ho vart fødd midt på 1800-talet i små kår i Trøndelag. Som ung kvinne utvandra ho til USA. I Kiellands roman skjer dette etter ei brutal valdshandling frå faren til barnet ho ber på.

Barnet døyr, og mykje tyder på at noko også døyr i Brynhilds psyke. På den andre sida av havet svingar ho, som der først kallar seg Bella og så Belle, seg opp og blir ei velståande kvinne gjennom å gjere ei rekkje kriminelle og særs brutale handlingar. Ho drep fleire titals menn i tillegg til eigne og andre sine barn, set fyr på hus og svindlar forsikringsselskap i stor stil.

I mange år lokka ho menn til seg via kontaktannonsar i avisa Skandinaven i Chicago. Som ei slags grotesk omvend Sjeherasad må den vonde Belle ha hatt ordet i si makt, ei makt ho bruka til å ta liv. I breva ho skriv til mennene ho får kontakt med, fortel ho soger om brennande og evig kjærleik. Ho skriv: Kjem du hit til meg, vil du aldri reise herfrå. Fulle av von og begjær og – ikkje uvesentleg – pengar, kjem mennene strøymande. Det stemmer at dei aldri reiser att, dei endar nemleg som parterte lik i Belles hage og åker.

Viltveksande tekst

Dette er dei ytre omstenda. Den utrulege historia har inspirert mange, både forfattarar, filmmakarar og munnlege forteljarar, med fokus på dei makabre gjerningane. Victoria Kiellands siktemål er eit anna. Ho prøver ikkje eigentleg å «forklare» fenomenet eller personen Belle. Kiellands målsetjing er skrifta og språket i seg sjølv, romanen kallar ho ein «litterær fantasi».

Fungerer fantasien som litteratur? For det aller mest er svaret ja. Kiellands språk er poetisk, originalt og viltveksande. Ho nektar seg lite, flettar inn sitat (men gir referansane), blandar klisjear med djupt originale metaforar, i eit grensesprengande språk som i «hamsunsk» ånd overskrid all moral.

Eg tykkjer nok likevel den siste delen av boka fungerer best, der det faktiske og ytre er såpass tydeleg at lesaren kan følgje handlinga, historia. I den første halvdelen av romanen er vi nesten konstant inne i Brynhilds sanseopplevingar. Skildringane av lys, lukt og smak og ikkje minst i opplevinga av trykket frå ei hud mot ei anna – begjæret er vesentleg – dominerer, slik at røynda nesten forsvinn, og leseopplevinga kjennest klaustrofobisk. Ein kan nesten tenkje at teksten et seg sjølv opp.

På den andre sida er det ein effektiv måte å framstille den indre naturen på hos eit menneske som fullstendig har «mista det». Slik er kanskje romanen «realistisk» i all sin ikkje-realistiske skrivemåte, den ytre røynda må jo til dei grader ha forsvunne frå Brynhild/Belles sinn.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar i Dag og Tid.