Roman

Sara Johnsen:

Til Dancing Boy

Gyldendal

Det er ein trend blant nokre av våre mest aktuelle forfattarar å skrive dystopiar, noko dei to siste åra med pandemi sjølvsagt har forsterka. Dette er ikkje science fiction om liv på klodar lysår frå vår eiga i ei fjern framtid, men skildringar av ein realitet tett opp mot vår eigen. Alt er likevel vridd til nokre hakk, slik at dei fiktive karakterane kjem i ein enda større skvis enn den vi sjølve står i.

Til Dancing Boy skildrar eit Framtids-Noreg styrt av ein totalitær stat, prega av rasert natur og folk som kavar endå meir enn det vi gjer i dag. Å leve eit fritt og naturleg liv er nesten umogleg i ei røynd som meir og meir er prega av det unaturlege og innestengde. Det er uhyggeleg, og utvilsamt viktig og aktuelt. Men er det ein god tekst? Eg er ambivalent i møte med Johnsens roman.

Nakenbilete og mat

Lizz er ei kvinne i førtiåra som lever med mann og dotter i Oslo. Ho og mannen Boje lever av eit orgasmeri – som er noko heilt anna enn ein butikk med sexleiketøy. «Pure Pleasure» tilbyr ulike dataprogram der kundane bookar tid og eit rom for å gje seg over til den valde virtuelle fantasien og få sine orgasmar. Om ein har god råd, kan ein tinge skreddarsydde fantasiar. Lizz har kome seg opp frå å fortelje erotiske historier på barar, til no å designe avanserte pornografiske dataprogram som ho tener svært gode pengar på. Undervegs har ho kryssa mange grenser som gjer at ho har problem med å finne attende til noko sant og ekte i seg sjølv.

Dottera Thelma er høgt elska, men venelaus og anorektisk. Ho hatar det foreldra driv med. Det siste er ikkje så uvanleg hos ein tenåring, men det står dårleg til med Thelma, kanskje først og fremst fordi ho har den mora ho har.

For kven er Lizz? Ho blir ei gåte gjennom heile romanen. Det er vanskeleg å få sympati for henne, trass i det krunglete livet hennar. Oppveksten var tøff, med ei alkoholisert og kald mor. (Ironien er jo at ho no utset Thelma for det same.) Som ungjente verva ho seg som surrogatmor og har sterke traume etter barna ho måtte gje frå seg. Så trefte ho Boje, som ikkje nett er nokon kjernekar. Med all sin vulgaritet og egoisme er han likevel lettare å like og forstå enn Lizz, som har som livsmotto «å hente kraft fra alle krenkelsene, skifte gir og kjøre dobbelt så fort og dobbelt så hardt».

Lizz lyg heile tida, ikkje minst for dei næraste. Lesaren blir usikker på om noko av det ho fortel, kan takast for god fisk. Ho skal nok vere ein upåliteleg forteljar, men biletet blir uklart. Dei mange ubehagelege scenene i boka: overgrepsaktig sex, øydelagd natur, døde dyr og (mot slutten) menneske, gjer også at ein får trong til å vende seg vekk frå heile teksten.

Det relasjonelle

Romanen har fleire tidsplan som blir sikkert turnert. Tidsspranga blir likevel for mange og for kjappe, noko som gjer det krevjande å få samanheng, ikkje så mykje i historia som i personane. På andre sida speglar forteljarstilen karakterane, som jo òg manglar heilskap. Eit omgrep særleg Lizz likar å bruke, er «det relasjonelle». Er det noko verken ho eller dei andre i boka meistrar, er det nettopp dei nære relasjonane. Ein ung mann i soga forsøker å halde røynda saman med gudstrua si, noko som blir latterleggjort. Som ein som verkeleg prøver å ha eit autentisk tilhøve til verda rundt seg, blir han likevel den mest sympatiske her.

Trass i ein del forvirring undervegs er bodskapen klart dystopisk: Vi er på veg mot ei øydelagd verd der ingenting lenger er heilt og fullstendig, verken i den ytre naturen eller den vi har inne i oss.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar i Dag og Tid.