Sakprosa

Andreas Tjernshaugen:

Reven. Portrett av eit villdyr

Kagge Forlag

På ein planet der menneska har lagt under seg altfor mykje av land og ressursar til bruk for seg sjølve og husdyra, kan vi finne trøyst i at reven ser ut til å klare seg uansett. Vi finn rev på alle kontinent, frå ørken og villmark til bustadfelt og storbyar. Raudreven har òg ei spesiell rolle i norsk og europeisk natur og mytologi – i folkeeventyra, i Den fantastiske Mikkel Rev av Roald Dahl, i Hakkebakkeskogen og i Disney-filmar.

Men soga om reven er mykje eldre og større og rikare enn som så, og det får vi grundig og underhaldande presentert av Tjernshaugen i boka Reven. Portrett av eit villdyr.

Som katt eller hund

Evolusjonshistoria til reven startar for 30 millionar år sidan, ein stad i Nord-Amerika då hundedyra delte seg i to greiner: ulveslekta (Canis) og reveslekta (Vulpes). Etter det har dei utvikla seg i svært så ulik retning. Sjølv om det er lett å sjå slektskapen til hunden når vi ser på spora eller tilfeldigvis treffer på ein rev i nabolaget, er det også mykje som skil dei to.

Ulvane blei store og kraftige, opptekne av å jakte i flokk, og dei legg ned store og små bytte ved å rive og slite dei i hel. Reven blei ein individualist og ein fantasirik opportunist som deler jaktteknikk meir med katten enn med dei andre hundedyra. Stirer du reven inn i auga, vil du også sjå at han har loddrette pupillar, nett som katten.

Ein anna stor skilnad på reven og ulven er denne: Ei grein av ulvefamilien krinsa seg inn på menneska og vart etter kvart tamde (domestiserte), ein kan òg seia at dei tamde seg sjølv for å få tilgang til ly og mat hos menneska. Hundane, og etter kvart ei lang rekkje dyreartar, vart med oss på denne reisa, og i dag er det menneska og husdyra som utgjer den aller største delen av alle levande dyr i heile verda.

Men reven vart ikkje med, han heldt fram med å vere ein som stod utanfor menneska sitt fellesskap.

Den store reveboka

Forteljinga om Mikkel Rev følger forfattaren tilbake til kjelda, den store europeiske reveboka – ei samling historier som først blei skrivne ned på tysk tidleg på 1200-talet, seinare omsette til dansk i 1555 og gitt ut under tittelen En Ræffue Bog. I tysk tradisjon heitte reven Reinhart. Då sogene blei omsette til dansk, fekk han namnet Mikkel. Om Tjernshaugen har rett, er det mogleg å spore dette namnet tilbake til opprøret mot danskekongen Christian 2. i Malmø.

Sjølv om reven i Æsops fabler var ein luring, og framståande personar som Aristoteles og Jesus såg på reven som berar av dårlege karaktertrekk, var det i den store reveboka at reven blei skildra fullt ut slik vi er vane med i dag: lur, slu, svikefull og ein som smigrar seg inn på makta med overtydande talegåver.

Tjernshaugen teiknar eit grundig portrett av reven, han går tett på historia og tett på mytane, men han går òg tett på Mikkel sjølv. Han har gjort seg kjend med reven ved å sitje i skogkanten eller i nærleiken av eit revehi seint om kvelden og tidleg om morgonen for å få eit glimt av kva revane held på med. Han dreg til Langedrag for å helse på raudrevar og fjellrevar og til ein pelsdyrfarm for å sjå på revar i fangenskap medan dei enno finst.

Forsvar for villdyret

Men forfattaren er ein varm forsvarar av villdyret. Tjernshaugen skriv om på karakterskildringa vi har med oss frå mellomalderen. At reven er slu og svikefull, er nok mest av alt karaktertrekk frå oss menneske som vi har lagt til reven.

I boka kan vi lese om korleis forfattaren kjenner seg att i reven som ein familiekjær individualist. Men finast av alt er det når vi kjem tett på det som rører han mest: leiken. Med leik gjer revane seg kjende med verda rundt seg, dei knyter band til ungar og partnar, og dei testar ut kva som kan skje om dei inviterer andre til leiken, anten det er hundar, menneske eller ein rådyrbukk.

Tjernshaugen skriv med stor innleving og engasjement, han evnar å formidle kunnskap om natur på ein måte som femnar både dyra og kulturen deira, og samstundes korleis dyra tek menneskeham og trer fram i vår kultur. Han skriv med levande og kvardagsleg detaljrikdom, men er samstundes faginteressert nok til å ha sett seg grundig inn i evolusjon, biologi og revehelse.

Det einaste viktige emnet der eg ikkje kan sjå at han kjem med nokon ny eller meiningsfull informasjon (anna enn den gamle og temmeleg sikkert oppdikta historia om den sinte budeia), er spørsmålet om kvifor reven har ein kvit haletipp. Men ikkje la det stoppe deg frå å setje deg ned i skogkanten (eller ein anna stad) med denne boka no i vår for å lese om reven og få litt meir innsikt i menneskenaturen i same slengen.

Til slutt litt om den tekniske og faglege produksjonen av reveportrettet. Boka er naturleg nok raud og har eit lett synleg omslag der hovudpersonen stirer deg rett i auga frå framsida. Bileta er ikkje av den storslagne biletboktypen, men meir ei samling kvardagslege situasjonar som illustrerer poeng i teksten.

Tjernshaugen har lagt vekt på å underbygge opplysningane med eit godt noteregister og ei lang litteraturliste, og det er òg freistande å gå vidare og djupare i mange av dei kjeldene han har brukt, ikkje minst den store europeiske reveboka.

Arve Nilsen

Arve Nilsen er veterinær og fast skribent i Dag og Tid.