Roman

Jon Fosse:

Det andre namnet. Septologien I–II

Samlaget

I Septologien går Fosse opp att velkjende spor både i stil og tematikk. Ein kjenner att situasjonar, miljø og motiv, og ikkje minst forma: den repeterande stilen med den gjerrige teiknsetjinga, det sære, men vakre vokabularet, den enda særare syntaksen. Ikkje minst kjenner ein att både person- og stadnamn.

Som ein annan Márquez nemner Fosse personane sine med dei same namna på nytt og på nytt. Til liks med den store colombianaren har han også funne seg nokre fiktive stader der han lar handlinga i fleire av tekststykka spele seg ut, stader som liknar på verkelege plassar vest i Noreg. For mange som er glade i Fosse, er ikkje dette innvendingar, men attersyn med kjære kjenningar.

Dylgja revisited

Vi er i ei nær fortid, det kan minne om 1980-åra. Framleis blir det røykt inne på kafear, og ein ser ikkje snurten av ein mobiltelefon. Asle er kunstmålar og bor på Dylgja, ein stad utanfor Bjørgvin. Han bur aleine, etter at kona Ales døydde for nokre år sidan. I Bjørgvin bur den beste kameraten hans, som også er kunstmålar og som også heiter Asle. Asle i Bjørgvin har seriøse alkoholproblem, og den første Asle prøver å berge livet hans etter ein kollaps og tar seg av hunden hans.

Dobbeltgjengarmotivet er tydeleg. Ei nærliggande tolking er å vise to moglege retningar eit liv kan ta, og kor tilfeldig det kan vere om ein kan rette ryggen og gå vidare eller bryte saman. Alle liv er utsette, mennesket er sårbart og greier seg ikkje aleine. Det blir understreka gong på gong at den Aslen som ikkje drikk, ikkje ville ha klart å slutte utan hjelp, og at den Aslen som drikk, treng hjelp for å greie det.

I tillegg til desse eldre Aslene, har vi ei yngre utgåve, som vi ser skildra i eit kjærleiksmøte på ein leikeplass. I band II er vi mykje av tida i eit barndomens landskap, der temaet med det utsette livet kjem endå tydelegare fram.

Noko av det geniale Fosse gjer i teksten, er måten forteljarinstansen i teksten glid ut og inn av dei ulike personane og tidsplana på. Resultatet blir eit blikk som kjem frå mange kantar på ein gong, aldeles saumlaust, i éi glidande rørsle, eitt stort no. Slik får også det repeterande sin misjon, sjølv om han kunne ha dempa dette trekket nokre stader i den lange teksten.

Fosse skriv sjølv ein stad midt inne i romanen: «Noko er det greitt å snakke om igjen og igjen, anna vert det keisamt å snakka om igjen og igjen.» Slik er det òg i teksten hans. Ikkje alle repetisjonane er like glitrande. Noko av det som er mest «nedpå», grensar mot det trivielle og blir noko trøyttande å få servert gong på gong. Likevel er det berre så vidt ein rekk å tenkje dette før ei ny blank perle av prosa spring fram frå boksida. Perlene skin med dette heilt særeigne Fosse-lyset, eit lys som samstundes er mørker, eller som er lyset inne i mørkeret, slik han sjølv formulerer dette gjennomgåande motivet.

Lys og mørke, morgon og kveld, liv og død er dikotomiar som går igjen og igjen i Fosses skrifter. Som ein zenmeister prøver han kanskje å oppheve desse motsetnadene og gjennom det sprenge seg gjennom verdas illusjonar og nå fram til det guddommelege? I alle fall er religionen ein vesentleg del i Septologien. Det andre store temaet er kunsten, kunstens vesen.

Brunt, lilla

Som all stor kunst er det vanskeleg heilt å gripe meininga, å setje henne på formel. Det som gjer det så stort, er kanskje at det både er sterkt fysisk og metafysisk på éin gong. Vi er heilt nedpå når Fosse talar om karbonadesmørbrød og bilkøyring gjennom snø og mørker, kjensla av varmen frå ein hund mot kroppen, abstinens og fyll skildra så ein kjenner skakingar på eigen kropp.

Samstundes er vi gong på gong og gjennom heile teksten innom det guddommelege og religiøse, opp att og opp att, oftast omtalt som dette lyset – det usynlege, det uskjønelege. Få greier som Fosse å nå inn til nokre kjernepunkt her, på ein måte som grip slik. Enkelt sagt er vi tett på dei grunnleggande vilkåra for menneskelivet.

Det inste biletet kan ikkje målast, skriv Fosse, kan ikkje skrivast, men ein må prøve å kome så nær som mogleg, for å få sagt frå om det ein har sett og røynt, det ein inst inne veit. Slik blir ordet ei bru mellom menneske, eit under av ei bru.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er lektor og journalist og fast bokmeldar i Dag og Tid.