Roman

Vigdis Hjorth:

Gjentakelsen

Cappelen Damm

Å lese Vigdis Hjorth kan kjennest som å setje seg rett ned på bakken. Ein kjenner kanskje strå og steinar stikke, men kjem tett på grunnen i tilværet.

Også i denne siste romanen søkjer forfattaren nedover og innover. Nettopp ordet «jord» frå gravferdsritualet blir sitert og spunne vidare på: «jorda i meg» viser til ei søking mot det inste og sannaste. Då må ein hente opp att det som har vore skjult, granske det på nytt – og på nytt. Gjentakinga er «tilværelsens alvor», heiter det her, henta frå filosofen Søren Kierkegaard.

Igjen er det familiære traume som blir gravne opp. At slikt fører til djup konflikt med dei som slett ikkje ønskjer nytt lys over løyndomane, er eit tema forfattaren har teke opp i fleire bøker – og dessutan erfart det i det verkelege livet.

I dei to siste utgivingane sine går Hjorth tett på unge kvinner som lid under at dei vaksne rundt henne legg lok på det ubehagelege og generelt manglar styrke til å møte livet ope og ærleg. Både i Femten år, Den revolusjonære våren, og i Gjentakelsen går det på livsmotet laus hos den unge.

Medan det i tidlegare bøker ofte ligg ein tone av ironi over Hjorths prosa, brukar forfattaren dette elementet berre så vidt her, i eit frydefullt sleivspark til ung, mannleg forfengelegskap. Elles er her det djupaste alvor: historia om eit barn som blir krenkt.

Om dikting og frykt

Gjentakelsen har to tidsplan. Den godt vaksne forteljaren blir ein kveld kasta attende til skilsetjande opplevingar den hausten ho var seksten år. Nok ein gong går ho gjennom minna og gjenopplever dei. Romanen har dette doble blikket der den eldre ser både på og gjennom den unge, med den avstanden og innsikta som alle åra imellom gir. Mot slutten av boka møtest dei: I eit syn ser den godt vaksne forteljaren den sekstenårige utgåva av seg sjølv ståande utanfor i snøen, berrføtt og i nattkjole. Det er ei lysande, frysande scene.

Konflikten mellom mor og dotter driv mykje av handlinga. Relasjonen er lada av vonde løyndomar. Tenåringsdottera blir plaga med konstante mistankar og hissige forhøyr: Kvar har ho vore, vart det drukke alkohol, røykt sigarettar?

Effekten er sjølvsagt at dotter fører mor bak lyset, går på festane, treffer gutane. Ein kveld skal det store skje: seksuell debut. Men det blir ein flau affære. Til trøyst diktar jenta opp eit meir tilfredsstillande møte som ho skildrar med mange detaljar, i dagboka. Skriftstykket blir funne, lese av mora og delt med faren. Det blir oppstandelse og drama. Den (mildt sagt) dårlege stemninga etter dagbokavsløringa kjem av noko som har hendt langt tidlegare.

Språket er finslipt, innimellom med ein særeigen syntaks som gir ein lett poetisk klang. Hjorth skriv her i førsteperson. «Hvorfor sier jeg du når jeg mener jeg», står det. Ho har også skifta ut det meir konservative bokmålet med radikale a-endingar. Alt for å kome tettare på den unge.

Åstaden

Tittelen peiker også mot det openberre: at Hjorth fleire gonger før har gjort dette til litteratur. Og ho gjentar ikkje berre temaet, men detaljar og namn på personar. Ho står likevel på sitt: Å gjennomleve dette nok ein gong vil gi ny innsikt. For kvar nye vonde runde kjem ein litt nærare å fri seg frå traumet.

På ny trekkjer ho lesaren inn mot ein åstad, eit brotsverk. Kan det vere naudsynt, spør eg meg ved byrjinga av lesinga, men ikkje ved enden. Forfattaren imøtegår kritikken som ho alt har fått og kanskje ventar på nytt, med ein gnistrande tekst som ein ikkje kan unngå å bli gripen av.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar for Dag og Tid.