Roman

Edvard Hoem:

Jordmor på jorda. Huset under Blåhammaren

Oktober

Edvard Hoem har dei siste åra hatt ein eventyrleg suksess med fire slektsromanar med handling frå Romsdalen og Amerika. I år løftar han tippoldemora Marta Kristine Andersdatter Nesje fram frå det historiske mørkret, og han teiknar eit nært og truverdig bilde av eit enkeltindivid og dei økonomiske, materielle og strukturelle vilkåra ho måtte leve under den tida ho hadde mellom 1793 og 1877.

Hoem har skrive om henne tidlegare, da han på oppdrag frå Den norske jordmorforening skreiv boka Jordmor saman med Tove Nilsen i 2008. No har han utvida denne teksten og gått djupare inn i stoffet, og undertittelen Huset under Blåhammaren markerer skiljet mellom dei to romanane.

Uredd og rakrygga

Alt som barn viste Marta Kristine – eller Stina – seg å vere uredd og rakrygga i møte med vaksenverda, og dette draget ved henne kom til å prege dei vala ho gjorde seinare i livet. Ho møtte sin Hans som barn, og dei heldt fast ved kvarandre i ein livslang kjærleik som baud på store utfordringar for dei begge. Hans var med i krigen mot svenskane i 1814, og i slaget ved Matrand opplevde han ting som seinare vende tilbake som tunge krigstraume og gjorde han uskikka til å forsørgje familien som etter kvart omfatta ti barn, der den yngste av dei, Knut Hansen Nesje, er Edvard Hoems oldefar og hovudpersonen i Slåttekar i himmelen, første romanen i slektskvartetten.

Stina fekk gjennom presten på Veøy høve til å ta eit jordmorkurs i Molde, men ho møtte motstand i bygdene da ho ville praktisere yrket. Det som før hadde vore gratis, skulle folk no betale for, og i ei tid da det var mangel på alt, ikkje minst pengar, var det rimeleg at jordmorhjelp blei sett på som luksus. Men Stina gav ikkje opp; i 1821 gjekk ho til Christiania og tok jordmorskole. Så gjekk ho heim igjen, og no blei ho møtt med større respekt, men ikkje større enn at ho møtte saksøke folk for å få lønna ho hadde krav på.

Historisk grunnmur

Edvard Hoem kjenner 1800-talet betre enn dei fleste gjennom omfattande arbeid med Bjørnstjerne Bjørnson (2009–2013) og far hans, Peder Bjørnson (2007). Kjeldematerialet Hoem har granska, formar den historiske grunnmuren i slektsromanane samtidig som han utvidar det heile gjennom lokale kyrkjebøker, militærrullar, matriklar, kopibøker, kontraktar, dødsbu og auksjonar, brev og nedteikningar – alt dette som finst i Riksarkivet og statsarkiv rundt omkring. Slik skriv han fram ei tid med fattigdom og naud, tungt arbeid, store klasseskilje og lange avstandar mellom styresmaktene og folket.

Men Hoem var ikkje Hoem utan at han kvelva ein himmel over dei som gjekk før han: «Dei levde slik menneska til alle tider har gjort i Norge og Norden, dei levde i årstidene som var så skiftande nett her, dei levde i vintermørkret med korte dagar, snø og regn og sprengkulde og tømmervegger som knaka i frosten, og som like etter kunne slå over i tøyvêr da det draup frå alle tak. Så lengta dei etter våren og sommaren, men dei lyse årstidene vart for korte for alle langstrekte draumar.»

Neste år kan Edvard Hoem feire 50 år som forfattar. Han fortener all hyllest og alle godord for eit eineståande livsverk som enda ikkje er sluttført.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.