Sakprosa

Eva Lundgren:

Livsarven. En beretning om overgrep.

Gyldendal

Skrivemåten i Livsarven kan liknast med skalpellen inn i ein verkebyll som har fått vekse til smertestillande piller berre gjer skade. Det som renn ut, er uhugleg å sjå.

Forfattaren er notorisk utskjelt for bøker om religiøse, psykiske og seksuelle overgrep. Eva Lundgren har alltid vore i kamp. Ho har oppsøkt, grave fram eller fått materiale ho har publisert og drøfta. Like frå starten vart ho møtt med grov æreskjelling og mistenkjeleggjering. Det kom bakpå henne for vel ti års tid sidan, då det vart hevda at ho, professor ved velærverdige Universitetet i Uppsala, skulle ha dikta opp materiale, blant anna om satanistsekter som ofra born. Stormen stod inntil universitetet hennar fekk granska saka. Dei forvrengde påstandane om kva ho hadde skrive og gjort, vart avsanna, ho fekk oppreisning og skadeserstatning.

Knust barndom

Denne soga er ikkje uvedkomande her; «the shaming» gjev rammeforteljinga om kvifor og korleis Lundgren tok opp soga som er lagd fram i Livsarven. Vi ser fylgjene av det sosiale fallet, men òg korleis ho i trua på det ho gjer, arbeider seg opp att. Ho konstruerer nye framgangsmåtar, hentar opp andre ressursar. Dei skaper ny forståing av sjølvet og av andre at ho må streve slik med å finne måten å skildre den knuste barndommen til «Emma» på, kvinna som alltid har levd med fylgjene av å ha vore elskarinna til faren – i eit miljø av omsynslause humanistar.

Ramma lèt oss òg sjå korleis dei det gjeld, er anonymiserte, ein prosess nøye fylgd av ho som er utgangspunktet for «Emma» og forlaget. Eit gammalt triks er brukt: Skildringa tek feste i antipodar, altså reine motsetningar, i ombytingar av nord og sør, fagdisiplinar, språk og så bortetter, men topologien flyttar ikkje frå Bergen. For mange som var nye i Bergen for om lag 40 år sidan, er det eitt og anna den gong uforståeleg som fell på plass – og som gjer at vi grøssar.

Incest

Mellom start og slutt i rammeforteljinga finn vi då den sterke soga om ei heilt anna kvinne, fødd i 1952, og familien hennar – ei soge som trengde seg på utanfrå, ved oppattekne kontaktar frå dei som ville ha henne fortald.

Ein kveld bergensjenta «Emma» er sju, kjem far hennar, nybakt professor med landleg bakgrunn, gift med ei kvinne av høgt borgarskap, opp i senga hennar med ei gulrot for å leike på ein måte vi her ikkje treng detaljere. Over år vekslar bruken av fødevarer (leverpostei, prim, vaniljesaus etc.), som kamuflerer den dårlege hygienen til mannen. Ikkje før tolvårsalderen skjer det fyrste samleiet, sidan vert det jamleg, heilt fram til «Emma» er 24 år. Då vert det for mykje for jenta, og psykiatrisk behandling er ein veg ut som så avsluttar det fysiske hopehavet.

Materialet er mangslunge, med blant anna dagbøker etter mora, som har levd på eksistensminimum med lite tilgang til pengar heile ekteskapet, og som gir opp å protestere mot utruskap med allslags kvinner utanom barnet hennar, som ho vel veit om, men ikkje vedgår. Det er sjukejournalar, brev og munnlege vitnemål, især frå «Emma», som har hatt full kontroll med presentasjonen av soga si, men ikkje med livet sitt, med fysiske skadar (blant anna i endetarmen) og konfliktfulle haldningar overfor faren. Eit liv med psykiske plager kjem ho aldri frå, sjølv om ho har ein eigen karriere, på sitt vis, kan føre seg sosialt og finn kjærleik hjå menn.

Kampspråk

Lundgren har ofte skrive dikotomistisk – ut frå sterke motsetnadspar – og fører ein agonistisk retorikk, eit kampspråk. Det har eg alltid likt ved henne, at ho slik har ein inkarnert samfunnsanalyse, der ho alltid kjempar for dei som vert haldne nede, og aldri sparkar nedover. I Livsarven har ho gjort ei omfattande kvalitativ endring: Dei mest grufulle skildringar – så sprø at dei kling sanne av den grunn – vert fylgde av moment av doble røynsler og kjensler i alle hendingar, kva som bind opp aktørane, alltid med ein uendeleg var tone i alt som handlar om hovudpersonen «Emma». Her er eit livs fornedring framlagt på ein måte der vitnemålets vørdnad bryt fram.

Er det forsking, er det kunst, er det dokumentasjon? Alt dette og meir til. Du må vere særs blasert om ikkje boka rører ved noko i deg. Eg trur på denne boka. Det vil nok dei fleste som les med ørlite opning i sinnet, gjere.

Bjørn Kvalsvik
Nicolaysen

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.