Sakprosa

Kathrine Kinn:

En bondefortelling. Om livet på en liten gård og framtida for norsk jordbruk

Forlaget Manifest

Kathrine Kinn er byjenta med mastergrad i sosiologi som vart gardbrukar på ein bratt, tungdriven gard i Telemark. Når ho no har gjeve den fyrste boka si tittelen En bondefortelling. Om livet på en liten gård og framtida for norsk jordbruk, kunne ein sett føre seg ei søt forteljing om kalvar og grønt gras og sunt kroppsarbeid. Alle dei tre delane er for så vidt med, men søt er likevel ikkje ordet eg vil bruke for å skildre ho.

Dei av oss som har følgt Kinn på Instagram dei siste åra, veit at ho har ei eiga evne til å kombinere nasjonalromantiske og idylliske bilete med dønn realistiske, ja, til tider dystre, tekstar frå bondekvardagslivet.

I En bondefortelling er det ingen bilete. Her får vi berre harde ord for pengane.

Lite tid og pengar

For om livet som bonde kom på plass på det mest romantiske vis då ho under nokre budeiesomrar brukte meir og meir tid saman med gardbrukaren Gunleik Mæland, tok realitetane i bondetilværet fort over. Ein realitet med nærast brutalt mykje arbeid, lite tid og endå mindre pengar.

Trudde du det var tungt å ha korona med små born i huset? Ver glad du slapp å mjølke og passe på kalvande kyr samstundes. Er det romantisk å vere heile sommaren på ei sæter på fjellet, meiner du? I røynda er det «et liv med mye oppvask».

Dei to bøndene jobbar kvar dag heile året i dei bratte bakkane sine. Skal dei unngå låna som resten av næringa er nedsylta i (gjelda i landbruket er dobbelt så høg som heile inntekta), må dei sjølve bygge det dei skal bygge, og reparere det som vert øydelagt. Historia om korleis eit øydelagt kne må aksepterast fordi ein operasjon vil sette eigaren av kneet (Mæland) ut av drift lenger enn ho har råd til (avløysarar veks ikkje på tre, og dei kostar skjorta), er diverre ikkje unik.

Mjølkekartongbønder

Mæland og Kinn nektar å drive garden etter berre økonomiske prinsipp. Slik sett kan ein seie dei gjer det vanskeleg for seg sjølve: Dei har teke i bruk att den gamle sætra i fjellet, lèt kalven gå med kua i to månader, dyrkar fôrraps som haustbeite til ikkje slaktemodne lam i staden for å gje dei kraftfôr og driv med stadeigne rasar som telemarksfe i staden for standardkua NRF.

Men om dei ikkje driv heilt etter kalkulatoren, driv dei jo heilt etter boka. Eller som ein Tine-rådgjevaren Kinn hadde besøk av, sa: «Det er jo bra noen driver som dere, for det er jo slike som dere det kan være bilde av på kartongen.»

Mjølkekartongen, altså. Den som viser oss glade kyr på grøne beite, samstundes som under 10 prosent av energien til norske mjølkekyr kjem frå beite.

Mot politikken

Må det vere slik, spør Kinn: Kvifor må bønder akseptere å ofre fritid, helse og pensjon for å produsere mat for eit samfunn som ikkje er viljug til å betale det det kostar? Kvifor vert dei tvinga til å drive i motsett retning av det naturen kringom dei legg opp til? Ho møter bønder som seier det alltid har vore slik, og siterer ein bondelagsleiar som har kapitulert til at: «Det er teknologien som styrer utviklinga i jordbruket.»

Men kva vil alternativ krevje – og koste? Kathrine Kinn og Gunleik Mæland driv det jordbruket brorparten av oss – underteikna inkludert – ynskjer seg. Det er tungt å lese at det så å seie ikkje er mogleg: Alt ligg an til at dei to telemarksbøndene kjem til å slite seg fullstendig ut. Kva skal til for å berge dei?

Kinn har bakgrunn frå Norsk Bonde- og Småbrukarlag, noko som kjem tydeleg fram i endringsframlegga ho kjem med. Alle går i heilt motsett retning av jordbrukspolitikken dei siste 50 åra.

Endringsviljen er liten, både hos styresmakter og hos mange bønder. Kathrine Kinn er i mindretal i alle leirar – inkludert sin eigen: Dei driv 15 gardar, og det er ikkje mogleg utan monalege mengder dekk og diesel. Rundballane er slått på flat mark i dalbotnen – areal ho sjølv meiner burde vore kornåkrar. Også i Kinns gardsdrift må kompromiss gjerast.

Norsk jordbruk er så fullt av (sjølv)motseiingar at det held på å sprekke. Sjølv nektar eg å akseptere at driftsmåtane eg les om i Ei bondefortelling, ikkje skal ha livets rett, men realitetane fortel meg noko anna. Kjempar Kinn, Mæland og alle andre bønder som framleis driv på trass og ikkje på grunn av jordbrukspolitikken, ein tapt kamp?

Eit skremmebilete

Ein kan lure på korleis eit slikt liv har tid til å skrive bok. Av og til viser det. Boka er delt i årstider, og utover det i avsnitt, som ei dagbok. Nokre avsnitt vert hengande så pass i lufta at dei nok kunne vore utelatne.

Det vert likevel småpirk. Viktigast er det at Kinn skriv med kjærleik til det ho held på med – for, til sjuande og sist: «Om ikke jeg som er så glad i å mjølke ku, skal være bonde, hvem skal være det da?»

En bondefortelling gjev eit skremmande bilete av ei næring Noreg elskar, men ikkje klarar å ta vare på. Lat oss håpe boka får konsekvensar.

Siri Helle

Siri Helle er forfattar, journalist og fast skribent i Dag og Tid.