Sakprosa

Bradley Hope og Justin Scheck:  

Blood and Oil: Mohammed bin Salman's Ruthless Quest for Global Power 

Hachette Books, New York 2020

Sundag kveld var Benjamin Netanyahu på vitjing i Saudi-Arabia. Han vil i ettertid ikkje svara på spørsmål om vitjinga. Offisielle representantar for Saudi-Arabia nektar på si side for at han var der, og USAs regjering ignorerer i skrivande stund spørsmål om kva utanriksminister Mike Pompeo hadde å gjera på møtet. Men møtet fann stad, reisa til Netanyahu kunne alle sjå på nettsider med flytrafikk.

Kva i alle dagar er det som går føre seg? Saudi-Arabia har då vore sjølve episenteret i verdas antisemittiske propaganda, trykkeri har spydd ut litteratur og lærebøker der jødar vert framstilt som aper, blodrikkande barnemordarar og valdtektsmenn. Jau, det har vore bakromskontakt mellom dei to landa, men å sleppa ein jøde og israelsk statsminister inn i Saudi-Arabia har berre vore heilt utenkjeleg. Og når ein fyrst skal sleppa inn ein statsminister, fell altså valet på hauken Netanyahu. Svaret er at Saudi-Arabia har fått ein ny eineherskar.

Wall Street Journal

Det var sjølvsagt Wall Street Journal, avisa til Bradley Hope og Justin Scheck, forfattarane av Blood and Oil, som avslørte at Netanyahu var i Saudi-Arabia. Hope og Scheck har eit unikt kjeldenettverk inne i landet og har stått bak mange avsløringar om Mohammed bin Salman, MBS som han vert kalla, den noverande kronprinsen og diktatoren i profetens heimland.

Blood and Oil er velskriven og gjev ei unik innsikt i det saudiske maktapparatet. Men eg forstår framleis ikkje, etter å ha lese boka, korleis MBS kunne taka all makt og dimed få total kontroll over verdas største oljefelt og verdas mest profitable selskap, Saudi Aramco. Det kan ikkje vera på grunn av kompetanse.

Eg har gjennom åra lese ein del bøker om Saudi-Arabia, særleg historie. Alle forfattarane har lagt vekt på at landet har ei særs kort soge. Det var fyrst då bestefaren til MBS, Abdulaziz, den seinare kongen Ibn Saud, i 1902 reid gjennom ørkenen til Riyadh, klivra over bymuren og skaut den ottomanske guvernøren, at det kom noko som kunne minna om starten på ein rudimentær stat. Abdulaziz var intelligent, batt saman stammene, forsterka alliansen med whahabistane og til slutt, i 1945, i eit legendarisk møte med Roosevelt, fekk han gjennom avtalen om at USA skulle verna Saudi-Arabia mot at oljen skulle flyta fritt. Men, som alle forfattarar har understreka, Saudi-Arabia har ikkje vore eit einevelde, det har vore eit kryssande lappeteppe av alliansar, religion, fyrste- og andrekoner og pengar, alt basert på konsensus og endelause samtalar mellom stammeleiarar, prinsar, religiøse leiarar og ulike klanar. 

Om det i det heile teke har kome endringar i Saudi-Arabia, er det endringar det tok år å gjennomføra, og sjølv når det har kome endringar, har desse ofte vorte reverserte. For Saudi-Arabia har ikkje styringsinstitusjonar med regelminne, i Saudi-Arabia er det menneske, tradisjonar og interesserer som dominerer. Og dei må alle få sitt, i ein evig runddans av makt og motmakt. I grunnen har riket heilt til no vore styrt av den opphavlege kongen og sønene han forma i sitt bilete.

Absolutt makt

Men no sit vi her, for fyrste gong har makta vorte overført til ein ny generasjon, og det gjekk gale. Saudi-Arabia og omverda sit att med ein kronprins som har absolutt makt, og som, når faren snart døyr, kjem til å få endå meir absolutt makt, ei makt han kanskje kan halda på i 50–60 år framover. Nei, MBS er i motsetning til dei eldre halvbrørne sine ikkje utdanna i Vesten og vorten dekadent; han har gjennom heile livet halde seg heime og vore yndlingen til faren, den noverande kongen, Salman bin Abdulaziz Al-Saud. Men han har likevel ikkje hatt ein oppvekst prega av saudiske verdiar og tradisjon. Han har i hovudsaka spelt PlayStation, misunnt dei mykje rikare fetrane sine og knapt lese bøker før han kom i slutten av tenåra. Då byrja han rett nok å lesa, litt; favorittboka er Fyrsten av Niccolò Machiavelli. Jau, MBS har ei grad frå eit saudisk universitet. Men ingen har lært han pro et contra.

Han seier at han vil modernisera kongedømet, at han vil ha kvinnefrigjering, vestlege investeringar og vekst basert på noko anna enn olje og gass. Han nyttar milliardar av dollar på slike som McKinsey og har innført tallause mål som byråkratiet skal oppnå. Han seier òg at han vil eit regelbasert, føreseieleg og gjennomsiktig styre utan korrupsjon.

Men det gjeld alle andre. Det verkar rett at prinsane skal få mindre lommepengar, at kvinner skal få taka utdanning og køyra bil, og at Aramco skal på børs og skriva kvartals- og årsrapportar baserte på internasjonale rekneskapsreglar. Men han sjølv skal ha absolutt makt. Han skal gå til krig i Jemen, han skal isolera Qatar (han la faktisk planar om å gjera Qatar til ein øystat gjennom eit enormt utgravingsprosjekt), og han skal henta Netanyahu til Riyadh. Men all denne makta har likevel ikkje gjort han i stand til å få bygd eit luftvernsystem over oljeinstallasjonane, for slik å hindra Iran i å senda så mange rakettar dei berre vil.

Blood and Oil er underhaldande, men eg er like klok når eg spør meg sjølv korleis dette mennesket, utdanna på PlayStation og Call of Duty, kan ha fått all denne makta. Om nokon spør kven som no har det mest rasjonelle regimet av Saudi-Arabia og Iran, svarar eg utan tvil Iran.

Jon Hustad

Jon Hustad er journalisti Dag og Tid.