Roman

Bergsveinn Birgisson:

Kolbeinsøy

Vigmostad & Bjørke

Islendingen Bergsveinn Birigisson er komen med ein ny roman kalla Kolbeinsøy. Handlinga er kort fortalt at forteljaren, hovudpersonen i boka, ein akademikar som underviser ved ein høgre utdanningsinstitusjon, vitjar venen som er lagd inn på ei psykiatrisk avdeling på grunn av depresjon.

Samtalane mellom dei to fører til personleg sjelelege granskingar for begge, og etter kvart vert forteljaren òg råka av alvorlege mentale og sjelelege kvalar. Ein beinhard kvinneleg sjukepleiar passar på den innlagde venen, slik at hovudpersonen ikkje skal koma til å skipla det psykiatriske opphaldet. Venen får difor besøksforbod. Etter kvart vert opphaldet så utoleleg for begge dei nære venene at hovudpersonen røvar pasienten med seg, med sjukepleiaren stendig i hælane.

Sivilisasjonsflukt

Røvartokta resulterer i ein skikkeleg road movie-tur rundt omkring på Island med uventa hendingar rundt neste sving. Turen kan lesast som ei flukt frå sivilisasjonen – ei reise som vert meir og meir utfordrande med den aggressive sjukepleiaren på jakt etter dei to flyktningane.

Reisa vert avslutta heilt nord på Kolbeinsøy, ei ugjestmild og gradvis eroderande øy som har vorte til ved tidlegare vulkanutbrot. I dag er det knapt nok råd å koma seg i land der på skapleg vis, og langt mindre er det mogeleg for nokon å verta verande. I romanen vert øya kalla for eit skjer.

Som fleire av dei andre bøkene til Bergsveinn kan også Kolbeinsøy tolkast på ulike måtar. Boka kan lesast som ein rein action-roman. Frå byrjing til slutt utgjer den ytre forteljinga ein spenningsroman i fire kapittel, der det finst særleg mykje ytre action i dei tre siste kapitla.

På road movie-turen gjennom fleire av landskapa på Island dukkar den eine action-hendinga opp etter den andre. Særleg er ein forrykande snøskutertur på Vatnajökull forvitneleg, ein tur som hovudpersonen kjem fysisk dårleg ut av. Båtturen ut til Kolbeinsøy i slutten av romanen er eit dramatisk høgdepunkt.

Samtidskritikk

Elles kan boka lesast som ein samfunns- og samtidskritikk med vekt på korleis den moderne verda verkar inn på den mentale og psykiske helsa vår, og korleis me forvaltar ressursane våre. Ikkje minst kan boka lesast meir konkret som ein kritikk av helsevesenet, med særleg vekt på den psykiatriske praksisen der.

I Kolbeinsøy nyttar Bergsveinn ofte absurde verkemiddel for å få fram bodskapen. Her er avstanden kort til det absurde teateret, som Bergsveinn lenge har vore fascinert av. Det meiningslause i kvardagslivet i ei verd som mennesket ikkje forstår, der verdiar smuldrar og går i oppløysing, der trugande hendingar overvelder menneska, der menneskeleg einsemd og hjelpeløyse dominerer, og i kampen mot det som trugar og undertrykkjer, nyttar forfattaren absurde verkemiddel.

Den bundne og teipa kvinnelege sjukepleiaren i bagasjerommet i bilen til dei to flyktningane, og ikkje minst episoden då sjukepleiaren vert dregen opp på Kolbeinsøy og forlaten i grønska øvst på skjeret, er absurde døme.

Heilt til sist i romanen finst ein grafisk parafrase av den italienske renessansekunstnaren Sandro Botticellis framstilling «Venus’ fødsel» – Venus som vert fødd av havbølgjene – noko som kan tolkast som at road movie-turen ikkje berre har vore dystopisk, men at Kolbeinsøy også symboliserer håp om liv.

Gunnstein Akselberg

Gunnstein Akselberg er professor emeritus i nordisk språkvitskap ved Universitetet i Bergen.