Roman

Gwendolyn Brooks:

Maud Martha

Omsett av Vibeke Saugestad
Oktober

Nei, Maud Martha er ikkje kalla opp etter kona til kong Haakon og kona til kong Olav. Ho er hovudpersonen i Gwendolyn Brooks’ roman frå 1953 som no for første gong er omsett til norsk av Vibeke Saugestad.

Gwendolyn Brooks (1917–2000) var ein amerikansk poet, litteraturførelesar og menneskerettsaktivist, og både poeten og aktivisten i henne kjem tydeleg fram i romanen med tittelen Maud Martha. I kapittel som framstår som snapshots, følger vi hovudpersonen frå Maud Martha er lita til ho er vaksen. Ho veks opp i Chicago med familien sin, og ramma rundt livssituasjonen er at dei som farga ikkje har dei same rettane som den kvite befolkninga.

Familien lever i små kår og er venta å vere takksame for lite. Maud Martha har ambisjonar om å nå lenger, men også i vaksenlivet skal det vise seg at ho ikkje kan sikte høgt. Rett nok får ho og ektemannen Paul flytte inn i ein bustad, men han er liten og stussleg. Dei får eit barn. Paul sjølv er ikkje like mørk som ho, og dermed må ho vere «takksam» for at han i det heile vil slå seg saman med henne.

Deprimerande og lyst

Det kan høyrast deprimerande ut, og er det sjølvsagt, med tanke på alle vegar som her er stengde for den svarte befolkninga. Men i Brooks’ roman er livet innanfor denne tronge ramma også skildra med lys og varme. Ingen kan ta frå menneske livsglede, kunnskap, estetisk sans eller menneskeverd, trass i alt ein elles tar frå dei. Kritikken ligg i dei oppteikna realitetane.

Poesien skin gjennom blant anna i dvelinga ved såkalla trivialitetar, som dermed får ny, fenomenal (fenomenbetonande) meining: «Hun var sikker på det, nå som hun var våken. For hun var våken. Dette var våkenhet.»

Slike formuleringar, som ved første augekast berre handlar om å vakne ein morgon, lèt seg i romanen knyte opp mot den overordna tematikken: Kva er det å vere vaken? Kva er det å sove seg gjennom rasediskriminerande samfunnstilhøve? Det same slår inn når ektemannen «ønsket seg hund. En rasehund. Ingen kjøter».

For ein lesar i Noreg i 2024 kan det vere greitt at boka er utstyrt med eit føreord av Margo Jefferson, som plasserer Brooks både historisk, litteraturhistorisk og biografisk.

Dugande omsetjing

Omsetjinga til Vibeke Saugestad har tatt vare på klangen i Brooks opne, velfunderte skrivestil. Eit par gongar meiner eg likevel å finne anglisismar, altså at det heng igjen noko engelsk i det norske. Som her: «Jeg vet hva han tenker, tenkte Maud Martha der hun satt på verandaen, i verandahusken sammen med Paul Phillips. Han tenker at jeg er ålreit. At jeg er virkelig ålreit. At jeg vil duge.»

Eg veit ikkje om det står «will do» der på slutten i originalen, men uansett «vil» ein ikkje duge på norsk. Ein anten duger eller ikkje duger. Andre gonger humrar eg over Saugestads kreativitet i ordval: «I ettromsen ved siden av Whitestripe-paret bodde Maryginia Washington, en peppermø på sekstiåtte eller sekstini eller sytti år, bekrykket, knudrete og bleket…». Bekrykket! Hurra!

Det er ei varm, sår og livleg forteljing, med ei kløktig oppbygging. Sidan romanen har korte, avgrensa kapittel med store sprang i tid, kunne vi «mista Maud Martha av syne» undervegs, men det gjer vi ikkje. Brooks sørger for at vi utan vidare godtar å ta opp tråden etter at det er gått fleire år, og sjølve syr han saman til det som til slutt blir ein heilskap.

Ingvild Bræin

Ingvild Bræin er forfattar, nordist og fast bokmeldar i Dag og Tid.