Roman

Kjartan Fløgstad:

Due og drone

Gyldendal

Eg gler meg alltid over ei ny bok av Fløgstad. Få kan som han skape eit skriftspråk som utnyttar det munnlege registeret så breitt, som tek i bruk alle gamle og nye triks, som pustar nytt liv i gamle klisjear og lèt dei støyte saman og gå til grunne eller overleve i kampen med nye ordspel, blødmer og påhitt.

Mange setningar er som piskeslag. Det smell, det knitrar, det lever av gjenlyd i dei romma Fløgstad konstruerer. Så har då forfattaren òg delt boka inn i fire nokolunde jamvektige bolkar eller rom: Rom for tida som var. Rom som tida går inn i. Rom som tida har gått ut av. Rom der tida står stille. Det er gjenklangar og romklangar i alle desse, mest i sjenerande grad somtid.

Ekko frå fortida

Tidleg får vi tak i eit metafysisk eller etisk poeng: Vi lever med historia som forma etterkrigstida, etterverknaden av krigar. Ekko frå fortida bivrar inn i liv og etterliv. Og anten rollefigurane i sogene som vert fortalde, taklar det eller ei, vel å gå ut or soga, verte opportunistar eller berre overlever og flyt med, jamvel i nokre høve dannar nye alliansar eller finn noko dei avgjer for seg sjølve er kjærleiken, så er alt på vilkår av det som før har hendt.

Kjenner ein ikkje litt uhyggje ved å verte trekt inn i desse sogene, er det vanskeleg å leve seg inn i at Kcenia Nyslåttmoen til sist gjev opp der lag på lag av utmattande røynsler legg seg oppå henne. Eller at sonen Pøyken Nyslott («Chateau-Neuf», som han mellom anna spøkjer med) på forunderleg vis hanglar over i nye eksistensar stadig vekk og vert i par med Oksana Konstantinovna frå Russland.

Omfattande

Vi fylgjer sameleis Olav Ullvik Sima – den hardangerske Elvekongen med kraftliner frå nedbør og urkjelder – gjennom innvikla sambuarskap, stefarskap og samlag med nedkomlingar som forvaltar krigsarv, til omfattande spekulativ og godt planlagd kunsthandel i dei beste lag av eliteaktige organisatorar. Eller Hege Kege – etter kvart journalist i VGTV – som har skaffa seg skit, ja, hestemøkk, under neglene på grunn av kjærasten. For å nemne nokre døme.

Persongalleriet er i det heile så omfattande at det i ei melding er uråd å fylgje raude trådar og skildre snertne sprell, såleis òg mot avlidne og nolevande litteraturforskarar, kunsthandlarar, mediefolk og forfattarar. Gåta om kva som hende med Olav H. Hauges krigsdagbøker, dukkar opp. Vi vert minte på at i dei utgjevne dagbøkene står det for 1938 noko om at Hauge gjorde seg til vens med marinegastar ved å gjere Hitler-helsing, og for 1945 noko om at landet der nede ikkje er ein kulturnasjon lenger. Men langt seinare i dei samanvovne sogene dukkar òg eit mystisk Olav H. Hauge-manuskript opp for sal…

Ved Olav H. Hauge-saka vert eg i stuss. Olav Ullvik Sima har vore i krigsteneste. Olav H. Hauge mobiliserer seg ikkje, han vert ikkje motstandsmann, han vert verande der han er, anten han er sjuk då, anten han er uviss på kva han meiner, eller kva det er som skjer. Er krigsdagbøkene kompromitterande, og er det framleis glør i oska etter dei, som det vert hinta om?

Spørsmålet melder seg om Hauge-framstillinga skal lesast som eit grep for å så tvil om kva sinnelag Hauge hadde under krigen. Men kvifor denne ymtinga? Kvifor vert ikkje spørsmålet fylgt til endes? Kva som er verkeleg og uverkeleg i Fløgstads framstilling, er uråd å vite, just på grunn av den postmodernistiske bruken av allslags vrakgods i kulturen.

Lag av informasjon

Mediemeldingar i bokmålsk mellomstil lagar vegger i romma. Vi fylgjer jakta på den rømde terroristen (frå 22. juli 2011). Igjen er dette lag av informasjon som legg seg innimellom og oppå forteljingane. Somtid vert figurar i romanen presenterte, andre tider vinkla på nytt, utanfrå, så å seie. Alt vekslar, allvetande forteljar vert bytt ut med undrande observatør, ja, ein må vel seie dette er noko så sjeldan som ein postmoderne roman utan modernistisk angst, utan danningsvokster – men med hint om at den norske danninga er ein utopi.

Bakom syng ikkje skogane, men I.G. Farben, cyaniddåmen og Kongsfoss Våpen AS. Etterkrigstida er så langt frå slutt, men skrur seg meir og meir til, som eit migreneband kring panna på deltakarane. Desse romma til Fløgstad skaper refleksjon, men han stiller store krav til lesarane. Her er mange påminningar om tema og spørsmål og røynsler som før har vore avhandla i mange samanhengar. Eg vart litt matt av alle desse påminningane. Eg har altså skjønt det. Vi har då lese ei rekkje Fløgstad-tekstar som har gnidd det inn, at det er langtidsverknader av svikefull krigsåtferd. Det kan vere eit spørsmål om ikkje dette sporet er utnytta nok, både intellektuelt og kunstnarisk.

Anten Fløgstad no skaffar seg nye yngre lesarar på dette viset eller ei, så er dette attkjenneleg for gamle lesarar så vel som ei ny oppleving. Jau, verdssynet ligg nokolunde fast. Fløgstad minner oss opp att om kva malstraumar vi vert trekte inn i. Personlegdommane i romanen kunne vore meir utpensla, dei vert meir figurar enn skapnader vi kjenner så mykje for – eller mot. Men det er atter uråd ikkje å verte nyfiken og spent, og som før får nerveendane våre rett som det er verbale piskeslag. Så får vi då tru at vi er vortne meir hardhuda der vi går vidare.

Bjørn Kvalsvik
Nicolaysen

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.